Logotypy UE

Tavener, John

Biogram i literatura

Tavener [t’ejwner] Sir John Kenneth, *28 I 1944 Londyn, angielski kompozytor. W latach 1961–65 studiował w Royal Academy of Music pod kierunkiem L. Berkeleya (fortepian) i D. Lumsdaine’a (kompozycja), przerwał studia, nie uzyskawszy dyplomu. W 1968 zdobył uznanie szerokiej publiczności kantatą The Whale, która zapewniła mu wysoką pozycję w środowisku muzycznym. Od 1969 do 1974 profesor kompozycji w Trinity College of Music w Londynie. W 2000 uhonorowany tytułem szlacheckim.

W początkach twórczości Tavener łączył elementy różnych stylów: w The Whale występuje collage melodyki typu późnoromantycznego oraz rytmiki i harmonii będącej efektem wpływów Strawińskiego. W In alium z kolei kompozytor nawiązuje do harmoniki Messiaena. Echa wczesnej muzyki hiszpańskiej odzywają się w Ultimos ritos oraz Canciones españolas; w tym ostatnim pojawia się także polifonia wzorowana na utworach Strawińskiego z późnego okresu jego twórczości (jest ona nb. obecna również w In Memoriam Igor Stravinsky, Responsorium in Memory of Annon Lee Silver i Requiem for Father Malachy). Od lat 70. XX w. Tavener zdradza coraz większe zainteresowanie możliwościami wyrażenia muzyką idei religijnych; od momentu konwersji kompozytora na obrządek prawosławny (1977) wpływ prawosławnej muzyki liturgicznej ma decydujące znaczenie dla kształtu jego dzieł. Aura egzotyki wynikająca z inspiracji muzyką cerkiewną zwiększa atrakcyjność dzieł Tavenera zwłaszcza wśród zachodnioeuropejskich odbiorców; szczególnego uznania doczekały się The Protecting Veil, We Shall See him as he is oraz Laila (Amu). Obfitą (ponad 260 dzieł) twórczość Tavenera cechuje zasadniczy związek z refleksją natury religijnej, kompozytor traktuje muzykę jako wyraz głębokiej duchowości. W warstwie muzycznej przejawia się to stosowaniem statycznej narracji, nierzadko skonstruowanej w oparciu o bloki brzmieniowe, tudzież budowaniem kontinuum z modeli ostinatowych (co tworzy nastrój muzycznego rytuału). Środki harmoniczne – głównie proste układy modalne, często powtarzane, statyczne (zatrzymane) współbrzmienia – wydatnie podkreślają aurę transcendencji. Fundamentalną rolę w utworach Tavenera odgrywa tekst użyty bądź stanowiący inspirację; to tłumaczy ogromną przewagę dzieł wokalnych, w których warstwa słowna pochodzi najczęściej z Biblii bądź z pism świętych lub mistyków chrześcijaństwa (m.in. Matki Tekli, z którą Tavener współpracował od 1991).

Literatura: P. Philips The Ritual Music of John Tavener, „Contact” nr 26, 1983; John Tavener i Matka Tekla Ikons. Meditations in Words and Music, Londyn 1994 (w tym I. Moody John Tavener and the Music of Paradise).

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe:

Koncert na fortepian i orkiestrę, 1963

Koncert kameralny, 1964, zrewid. 1968

Grandma’s Footsteps na 5 pozytywek i zespół kameralny, 1968

In Memoriam Igor Stravinsky na 2 flety altowe, pozytyw i dzwonki, 1971

Variations on „Three Blind Mice” na orkiestrę, 1972

Palintropos na fortepian i orkiestrę, 1978

Trisagion na kwintet dęty, 1981

The Protecting Veil na wiolonczelę i orkiestrę smyczkową, 1987

The Repentant Thief na klarnet, perkusję i orkiestrę smyczkową, 1990

Eternal Memory na wiolonczelę i orkiestrę smyczkową, 1991

The Last Sleep of the Virgin na kwartet smyczkowy i dzwonki, 1991

Theophany na bęben bandir, orkiestrę i taśmę, 1993

Wake Up and Die na wiolonczelę solo i zespół wiolonczel, 1996

Diodia na kwartet smyczkowy, 1997

Mystagogia na orkiestrę, 1998

Ikon of Joy/Sorrow na kwartet smyczkowy, 1999

Ekstasis na obój, trąbkę, skrzypce i orkiestrę, 2000

Remembering Lennox through Michael na orkiestrę kameralną, 2004

Kaleidoscopes (A Tribute to Mozart) na obój i orkiestrę kameralną, 2005

Lalishri na skrzypce i orkiestrę smyczkową, 2006

Dhyäna na skrzypce i orkiestrę smyczkową, 2007

utwory solowe.

Wokalne:

utwory na chór a cappella, m.in.:

Liturgy of St John Chrysostom, 1977

Funeral Ikos, 1981

Ikon of St Cuthbert of Lindisfarne, sł. Matka Tekla, 1986

The Lord’s Prayer, 1993

Apolytikion of St Martin, 1997

Birthday Sleep, 1999

Parting Gift for Tam Farrow, 2000

Schuon Hymnen, 2003

Fear no more, 2007

Wokalno-instrumentalne:

Credo na tenor, narratora, chór, 3 oboje, 3 trąbki, 2 puzony i organy, 1961

The Cappemakers, kantata dramatyczna na głosy solowe, 2 recytatorów, chór i orkiestrę kameralną, sł. z York Mystery
Play
, 1964, zrewid. 1965

Cain and Abel, kantata na sopran, alt, tenor, baryton i orkiestrę, sł. z York Mystery Play i Wulgaty, 1965

In alium na sopran, orkiestrę i taśmę, sł. C. Péguy i z Wulgaty, 1968

Introit for 2th March, the Feast of St John Damascene na sopran, alt, chór z orkiestrą 1968

Celtic Requiem na sopran, chór dziecięcy, chór mieszany z orkiestrą, sł. m.in. z mszy żałobnej, H. Vaughan, kardynał J.H. Newman, 1969

The Whale, kantata dramatyczna na mezzosopran, baryton, głos recytujący, 6 aktorów z megafonami, chór dziecięcy i mieszany, organy, organy elektryczne, orkiestrę i taśmę, sł. z Collins Encyclopaedia i Wulgaty, 1966, wyk. polskie Warszawska Jesień 1969

Coplas na sopran, alt, tenor, bas, chór i taśmę, sł. Św. Jan od Krzyża, 1970, wyk. polskie Warszawska Jesień 1973

Responsorium in Memory of Annon Lee Silver na 2 mezzosoprany, 2 flety i chór, 1971

Canciones españolas na 2 kontratenory, 2 flety, perkusję, klawesyn i organy, sł. Alfons X Mądry, Alfonso Mudarra, anonimowe, 1972

Little Requiem for Fath er Malachy Lynch na chór z orkiestrą kameralną, 1972

Ultimos ritos na mezzosopran, 12 basów, sopran, alt, tenor, bas, 5 głosów męskich, chór, zespół dęty blaszany i taśmę z orkiestrą, sł. Św. Jan od Krzyża, 1972

Requiem for Father Malachy na głos solowy, chór z orkiestrą, 1973, zrewid. 1979

Candele of the Mother of God na sopran i chór, 1976

Akhmatova. Requiem na sopran, bas i orkiestrę, 1980

Risen! na chór z orkiestrą, sł. z Biblii, 1981

The Great Canon of St Andrew of Crete na bas i chór, 1981

Towards the Son na 3 wysokie głosy i orkiestrę kameralną, 1982

Ikon of Light na chór i trio smyczkowe, 1984

Akathist of Thanksgiving na głos solowy, chór, perkusję, organy z orkiestrą smyczkową, sł. G. Pietrow, 1987

Prayer (for Szymanowski) na bas i fortepian, 1987, wyk. Warszawska Jesień 1987

Lament of the Mother of God na sopran i chór, 1989

Resurrection na głos solowy, chór, zespół dęty blaszany, perkusję, organy i kwartet smyczkowy, sł. z Biblii i Matka Tekla, 1989

Annunciation na sopran, alt, tenor, bas i chór, 1992

Apocalypse na głos wysoki, sopran, alt, 7 kontratenorów, tenor, bas, głos chłopięcy, głos męski, chór i 3 grupy orkiestrowe, sł. Matka Tekla wg Biblii, 1993

Feast of Feasts na 2 soprany, 2 tenorów, bas, chór, perkusję i organy, 1995

Svyati na chór i wiolonczelę, 1995

We Shall See him as he is na sopran, 2 tenory, chór, 2 trąbki, kotły, organy z orkiestrą smyczkową, sł. Matka Tekla wg Biblii, 1992, wyk. polskie Warszawska Jesień 1995

Total Eclipse na sopran, kontratenor, tenor, saksofon, chór z orkiestrą, sł. Matka Tekla, 1999

Ikon of Eros na sopran, baryton, skrzypce, chór z orkiestrą, 2000

Lamentations and Praises na 12 głosów męskich i zespół instrumentów, 2000

Lament for Jerusalem na sopran, kontratenor, chór z orkiestrą, 2002

The Veil of the Temple na sopran, chór dziecięcy i chór mieszany z orkiestrą kameralną, 2002

Atma Mass na chór i organy, 2003

Schuon Lieder na sopran i zespół kameralny, 2003

Away in a Manger na głos wysoki i chór, 2004

Cantus mysticius na sopran, klarnet i orkiestrę smyczkową, 2004

Prayer for Jerusalem na chór dziecięcy, 2006

Sollemnitas in Conceptione Immaculata Beatae Mariae Virginis na sopran, 2 tenory, baryton, 4 basy, kwartet smyczkowy,
chór z orkiestrą, 2006

Adoremus na sopran, baryton, chór i organy, 2007

Requiem na sopran, tenor, wiolonczelę solo, chór z orkiestrą, 2007

Sceniczne:

opery:

Thérèse, libretto G. McLarnon, 1973–76, wyst. Londyn 1979

A Gentle Spirit, libretto G. McLarnon wg F. Dostojewskiego, 1977, wyst. Bath 1977

widowiska muzyczno-taneczne:

Mary of Egypt na sopran, alt, bas, chór dziecięcy i mieszany, orkiestrę i taśmę, libretto Matka Tekla, 1991, wyst. Aldeburgh 1992

Laila (Amu) na sopran, tenor i orkiestrę, sł. tradycyjne legendy arabskie, 2004, wyst. Londyn 2005