Szeluto, Apolinary

Szeluto, Szeluta, Scheluta, Apolinary, *23 VII 1884 Petersburg, †21 VIII 1966 Chodzież, polski kompozytor. W 1901 wstąpił do konserwatorium w Warszawie, gdzie studiował instrumentację u R. Statkowskiego i kompozycję u Z. Noskowskiego. Od 1902 równolegle studiował prawo na uniwersytecie, w 1905 po zamknięciu przez carskie władze warszawskich uczelni przerwał studia na obu kierunkach. W 1904 poznał K. Szymanowskiego, w 1905 został jednym z członków Spółki Nakładowej Młodych Kompozytorów Polskich. W latach 1906–09 studiował w mistrzowskiej klasie fortepianu L. Godowskiego w Berlinie, 1911 uzupełnił studia prawnicze w Dorpacie. Pracował jako prawnik w Remontnem k. Astrachania, w Warszawie (1918-33) i w Słupcy k. Poznania (od 1934). 10 ostatnich lat życia spędził w Domu Pomocy Społecznej dla Przewlekle Chorych w Chodzieży, ale niemal do ostatnich tygodni życia komponował. Od 1968 spuścizna artystyczna Szeluty przechowywana jest w BN w Warszawie.

W bogatej, ale i jakościowo bardzo zróżnicowanej twórczości Szeluty wyróżnić można 3 okresy: wczesny, o cechach klasyczno-romantycznych (1905–24), środkowy, naznaczony próbami stworzenia własnego stylu narodowego (1925–48) i późny, stanowiący urzeczywistnienie dyrektyw socrealizmu w muzyce (od 1949). Z wyraźnej fascynacji twórczością A. Skriabina zrodziły się m.in. Preludia op. 5, I Sonata fortepianowa i Sonata wiolonczelowa. Szeluto uważał, że twórca powinien zabiegać o pozyskanie szerokich kręgów odbiorczych. Ten skrystalizowany w młodości pogląd Szeluty trafił na podatny grunt w drugim okresie jego twórczości, a szczególnie w trzecim, kiedy władze PRL narzucały twórcom doktrynę socrealizmu w sztuce. W stronę stylu narodowego Szymanowski zwrócił się ok. 1925 i w ciągu 4 lat skomponował 50 mazurków fortepianowych. Z ponad stu powstałych wówczas dzieł fortepianowych na uwagę zasługują m.in. 4 polonezy „Pory roku” op. 58, które mogą świadczyć o podjęciu przez niego próby stworzenia odrębnego stylu narodowego. Szeluto koncentrował uwagę na aspektach rytmicznych, dążąc raczej do subtelnego zacierania niż wyostrzania konturu choreicznego kompozycji.

Z twórczości orkiestrowej Szeluty wyróżnia się poemat symfoniczny Cyrano de Bergerac, w którym zaznaczył się świetny, inspirowany Don Juanem R. Straussa, zmysł melodyczny i umiejętność plastycznego dopasowywania muzycznego charakteru do węzłowych momentów programu literackiego. Przejawem konserwatywnej, stroniącej od twórczych poszukiwań postawy stała się preferowana przez Szelutę obsada instrumentalna (podwójna obsada instrumentów dętych drewnianych, 2 trąbki, 4 puzony, harfa, czelesta i smyczki), taka sama niezależnie od uprawianych form. Cyrano de Bergerac, oparty na klasycznym modelu dwutematowego allegra sonatowego, z wyraźnie dominującym tematem pierwszym o charakterze marszowym, stał się poniekąd „matrycą” formalno-instrumentacyjną dla późniejszych dzieł orkiestrowych, zarówno poematu symfonicznego Makbet (1933), jak i zorkiestrowanych po 1945 jednoczęściowych symfonii 9 (II–IV, VI, VII, IX, XI–XVII). Pisane w latach 1951–53 symfonie XVIII–XXVIII, które zachowały się jedynie w wyciągach fortepianowych, oraz pieśni masowe stanowią odzwierciedlenie ideologii realizmu socjalistycznego.

Zasadniczą wadą oper Szeluty, pozostawionych głównie w wyciągach fortepianowych, jest ich błaha fabuła, językowe nieporadności oraz mało przekonująca charakterystyka postaci. Szeluto dążył w operach do zacierania modelu numerycznego, posługiwał się zwykle kilkoma motywami przewodnimi i często wprowadzał wyodrębnione ustępy taneczne (głównie polonezy, mazury i walce).

Literatura: J. Kański Apolinary Szeluto 1884–1966, „Ruch Muzyczny” 1967 nr 2; J. Dobrowolski Katalog utworów fortepianowych Apolinarego Szeluty, „Muzyka” 1973 nr 4; K. Winowicz Apolinary Szeluto 1884–1966 w setną rocznicę urodzin, Słupca 1984; Apolinary Szeluto o Noskowskim i Szymanowskim, „Ruch Muzyczny” 1984 nr 16; Marcin Gmys Harmonie i dysonanse. Muzyka Młodej Polski wobec innych sztuk, Poznań 2012; Aleksandra Kamińska-Rykowska, Pieśni Apolinarego Szeluty w kręgu Młodej Polski, Toruń 2017.