Sikora, Elżbieta

Sikora Elżbieta, *20 X 1943 Lwów, polska kompozytorka. W latach 1963–68 studiowała na Wydziale Reżyserii Muzycznej w PWSM w Warszawie, a po uzyskaniu dyplomu wyjechała do Paryża, gdzie od 1968 do 1970 studiowała muzykę elektroakustyczną w Groupe de Recherches Musicales pod kierunkiem P. Schaeffera i F. Bayle’a. Po powrocie do Warszawy odbyła studia kompozytorskie pod kierunkiem T. Bairda i Z. Rudzińskiego i uzyskała dyplom w 1977. Wraz z K. Knittlem i W. Michniewskim założyła w 1973 grupę kompozytorską KEW, z którą występowała do 1976, koncertując w Polsce (m.in. eksperymentalna improwizacja Drugi poemat tajemny, Warszawska Jesień 1974), Szwecji, Austrii i Republice Federalnej Niemiec. W 1981 zamieszkała we Francji, gdzie jako stypendystka rządu francuskiego uczestniczyła w kursie muzyki komputerowej w Institut de Recherche et de Coordination Acoustique/Musique (IRCAM), a następnie studiowała kompozycję u B. Jolas (1982–83). Była także stypendystką m. Mannheimu (1982) oraz Fundacji Kościuszkowskiej (1983–84), dzięki której pracowała przez kilka miesięcy pod kierunkiem J. Chowninga w Center for Computer Research for Music and Acoustics (CCRMA) przy Stanford University (Kalifornia). W 1999 otrzymała tytuł doktora na Akademii Muzycznej we Wrocławiu. W latach 1985–99 była profesorem kompozycji elektroakustycznej oraz sztuki dźwięku konserwatorium oraz szkoły sztuk pięknych w Angoulême. Prowadziła ponadto zajęcia z kompozycji w Institute Charles Gros w Marne la Vallée (Francja) i w University of Chicago (2004), a także podczas warsztatów w Monachium, Mannheimie, Ulm oraz w Gdańsku (Międzynarodowe Warsztaty Muzyki Współczesnej).

Sikora otrzymała w 1978 II nagrodę na Konkursie im. Webera w Dreźnie za operę kameralną Ariadna, w 1980 uzyskała wyróżnienia na Konkursie Muzyki Elektroakustycznej w Bourges za The Waste Land i Listy do M., w 1982 I nagrodę na konkursie dla kompozytorek w Mannheimie za utwór Guernica, hommage à Pablo Picasso, w 1999 Prix Magistère Festiwalu Muzyki Elektroakustycznej w Bourges oraz w 1994 dwie nagrody SACEM: Prix de la Partition Pédagogique za Chant Europe i Prix du Printemps za całą twórczość, w 1996 nagrodę francuską Société des Auteurs et Compositeurs Dramatiques (SACD) w Paryżu za operę L’Arrache-coeur oraz w 2000 Heidelberger Künstlerinnenpreis. W 2003 nagranie jej utworów przez firmę Le Chant du Mond uzyskało specjalne wyróżnienie Académie du Disque Lyrique w Paryżu. W 1997 Sikora została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi RP, a w 2004 mianowana Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres we Francji.

Na postawę twórczą Sikory początkowo duży wpływ wywarł kontakt z P. Schaefferem i jego „musique concrète”, co uwidoczniło się w utworach na taśmę powstałych wg metody zaproponowanej przez francuskiego kompozytora. W odróżnieniu od prekursorów muzyki elektronicznej, zafascynowanych często aspektem czysto technicznym, poszukiwania Sikory charakteryzował rys bardziej humanistyczny. Wyraźne jest tu położenie nacisku na znaczeniowy, wyobrażeniowy i emocjonalny wymiar tworzonej muzyki, a jednocześnie uwrażliwienie na zmysłowe walory brzmienia, jego wielowymiarowy, przestrzenny i dynamiczny aspekt. W utworach, w których tradycyjne instrumentarium jest łączone z mediami elektronicznymi, taśma zawiera niekiedy bardziej dosłowne odwołania do konkretnego otoczenia, np. w Lisboa, tramway 28, gdzie wykorzystane są dźwięki nagrane podczas jazdy tramwajem na trasie uczęszczanej przez F. Pessoę. W stworzonym w ten sposób środowisku dźwiękowym rozwija się improwizacyjna partia saksofonu.

Kompozycje na taśmę z wykorzystaniem głosu ludzkiego charakteryzuje liryczny, poetyczny klimat (np. The Waste Land) stworzony z przeplatających się urywków tekstu literackiego, współgrającego z warstwą elektroakustyczną. Forma tych kompozycji ma wiele wspólnego ze słuchowiskiem radiowym, co w przypadku Eine Rose als Stütze zostało zaznaczone w tytule. Sikora wykorzystuje swoje doświadczenia z dziedziny muzyki elektronicznej także w dziełach przeznaczonych na tradycyjne instrumentarium, starając się np. uzyskać brzmienia podobne do szumów i innych, sztucznie generowanych brzmień. W fakturze przejawia się tendencja do operowania pasmami brzmieniowymi na podobieństwo modułów w utworze elektronicznym, a w zakresie formy kompozytorka stosuje szybkie, montażowe następstwa odcinków. Nawiązania do muzyki przeszłości pojawiające się w kompozycjach instrumentalnych Sikory, podobnie jak w przypadku utworów na taśmę, mogą być traktowane raczej jako elementy muzycznego tła, środowiska dźwiękowego, z którym dany utwór „koresponduje”, niż jako przykłady typowo postmodernistycznej gry z konwencją. W późniejszym okresie twórczości, który sama kompozytorka nazwała „osobistym paktem z tradycją”, zaznacza się tendencja do konstruowania większych form cyklicznych, czego przykładem jest Koncert fortepianowy.

Skłonność Sikory do form multimedialnych, teatralnych lub parateatralnych, obecna już we wcześniejszym, bardziej eksperymentalnym etapie, znalazła pełniejszy wyraz w opartej na prozie B. Viana operze Wyrywacz serc, w której ze światem wynaturzonych emocji i nienaturalnych zachowań postaci zderza się poetyka dość konwencjonalnie potraktowanej warstwy muzycznej.