Schobert, Johann

Schobert Johann, *ok. 1730 Śląsk (?), †28 VIII 1767 Paryż, niemiecki kompozytor i klawesynista. Niektóre źródła podają jako rok urodzenia ok. 1720, 1735, 1740. Niewiele informacji dotyczących biografii Schoberta przetrwało do naszych czasów. O jego śląskim pochodzeniu pisał baron F.M. von Grimm; Ch.F.D. Schubart w autobiografii utrzymywał, że Schobert był jego krewnym z Norymbergi, wg innych przekazów mógł pochodzić za Strasburga, uczył tam bowiem muzyki, H. Riemann natomiast wiązał go ze szkołą mannheimską. Ok. 1760 Schobert przyjechał do Paryża, został zatrudniony jako klawesynista na dworze Louisa-François de Bourbon, księcia de Conti. Występował w paryskich salonach, zyskując renomę utalentowanego kompozytora i wybitnego klawesynisty. W 1764 poznał przebywającą wówczas w Paryżu rodzinę Mozartów, słuchał gry Nannerl i Wolfganga.

Schobert, obok między innymi J.G. Eckarda, L. Honauera należał do niemieckich wirtuozów, działających w Paryżu w 2. połowie XVIII w. Wprowadzili oni odmienny od francuskiego styl klawesynowy i przeszczepili na grunt francuski nowy typ sonaty wczesnoklasycznej, na instrument klawiszowy z towarzyszeniem instrumentalnym. Sonaty Schoberta, należące do najwybitniejszych utworów tego typu, są egzemplifikacją owego przełomowego odwrócenia ról w sonacie kameralnej, gdy klawesyn z instrumentu akompaniującego stał się pierwszoplanowym; w wyniku tego w jego partii wyeliminowana została improwizacja. Sonaty składają się z 3, wyjątkowo z 2 lub 4 części. Części pierwsze, z reguły w tempie szybkim lub umiarkowanym, reprezentują rozmaite warianty formy sonatowej, w niektórych repryzach przykładowo powraca kompletna ekspozycja w formie wariacyjnej, w innych tylko jej końcowy człon; przetworzenia cechuje swobodny, fantazyjny charakter. W kolejnych ogniwach widoczny jest wpływ suity, często mają one charakter taneczny.  Ustęp środkowy to andante lub menuet, polonez, siciliana, allemande, większość sonat kończy menuet, rzadziej część szybka. Schobert jako jeden z pierwszych przewidywał możliwość fakultatywnego wykorzystania instrumentów towarzyszących i zaznaczył to w tytułach prawie wszystkich opusów — „pour le clavecin qui peuvent se jouer avec l’accompagnement”, „ad libitum”; tym samym sonaty znalazły się na pograniczu muzyki kameralnej i solowej. Partia akompaniamentu najczęściej zdwaja linię melodyczną, tworzy wypełnienie rytmiczne, harmoniczne i fakturalne, ma znaczenie kolorystyczne; w niektórych częściach lub dłuższych odcinkach zyskuje większe znaczenie, niekiedy dookreśla i rozwija linię melodyczną lub ją przejmuje, wychodząc na pierwszy plan.

Utwory Schoberta mają budowę okresową, melodyka wyrasta ze stylu galant, części szybkie, w których najpełniej uwidocznił się talent kompozytora, mają charakter wirtuozowski. W partii lewej ręki dużą rolę odgrywa bas Albertiego, łamane oktawy, akordy, pasaże, repetycje. Schobert posiadał łatwość komponowania, stąd pewne fragmenty wydają się stereotypowe, a zbyt długie przebiegi figuracyjne naruszają zwartość formalną. Mimo to w porównaniu z muzyką innych kompozytorami jego utwory cechuje pogłębienie wyrazu dramatycznego, kontrasty wyrazowe, co wiąże się w dużej mierze z nawiązywaniem w partii klawesynu do efektów orkiestrowych (alternowanie odcinków dramatycznych i kantylenowych, zmienność fakturalna, budowanie napięć za pomocą progresji harmonicznej, energetyzujące tremolanda, rozległe pasaże, długie repetycje w basie lub w głosach środkowych); w triach menuetów zdecydowanie przeważają tonacje molowe. W przeniesieniu stylu symfonicznego na klawesyn wyraża się wpływ kompozytorów mannheimskich; już Ch. Burney uważał to za główną zasługę kompozytora.

Utwory Schoberta były bardzo popularne w 2. połowie XVIII wieku, w latach 60. i 70. ukazały się drukiem w Paryżu (op. 19 w 1772), jako reedycje także w Londynie i Amsterdamie. Współcześni, m.in. J.B. de Laborde, podziwiali kunszt kompozytora. W przeciwieństwie do L. Mozarta, który wyrażał się o Schobercie krytycznie, młody W.A. Mozart był pod silnym wrażeniem twórcy, co uwidoczniło się w jego wczesnych dziełach. Mozart zaaranżował wiele fragmentów z utworów Schoberta we własnych koncertach fortepianowych, m. in. w II cz. Koncertu B-dur KV 39 sonatę op. 17 nr 2; cenił jego utwory także w latach późniejszych, polecając je swoim uczniom.

Literatura: J.B. de Laborde Essai sur la musique ancienne et moderne, t. 3, Paryż 1780, wyd. faksymilowe Paryż 1972; Ch.F.D. Schubart Leben und Gesinnungen, Stuttgart 1791–93; F.M. von Grimm Correspondance littéraire, philosophique et critique, 16 t., wyd. M. Tourneux, Paryż 1877–82; G. de Saint-Foix Les premiers pianistes parisiens. Jean Schobert, „La Revue musicale” III, 1922; H.Th. David J. Schobert als Sonatenkomponist, Borna–Kassel 1928; H.V.F. Somerset J. Schobert and His Influence on the Music of Mozart, „The Musical Times” LXXII, 1931; E. Reeser De klaviersonate met vioolbegeleiding in het Parijsche muziekleven ten tijde van Mozart, Rotterdam 1939 (zawiera sonaty op. 1 nr 2 i op. 17 nr 2); H.C. Turrentine J. Schobert and French Clavier Music from 1700 to the Revolution, 2 t., dysertacja University of Iowa, 1962 (zawiera katalog tematyczny oraz sonaty op. 7 nr 3, op. 16 nr 2 i op. 17 nr 4); W.S. Newman The Sonata in the Classic Era, Chapel Hill 1963, zrewidowane 2. wyd. 1972; L.E.R. Rush The Harpsichord Concertos of J. Schobert, dysertacja University of Northern Colorado, 1983 (zawiera edycję III i IV Koncertu klawesynowego).