Schlick, Arnolt

Schlick [szlyk] Arnolt, *ok. 1460 Heidelberg (?), †po 1520 Heidelberg (?), niemiecki organista, kompozytor i teoretyk muzyki. O jego pochodzeniu z Heidelbergu lub okolicy wnioskuje się na podstawie właściwości używanego przezeń języka. Prawdopodobnie większość życia spędził w tym mieście, tu posiadał trzy domy i ożenił się w 1482; wiele jednak podróżował (mimo że był niewidomy), udzielając – jako wybitny autorytet – konsultacji w sprawie budowy organów i oceniając jakość gotowych instrumentów (1491 i 1512 Strasburg, 1503, 1510, 1515, 1520 i 1521 Hagenau w Alzacji, 1505, 1506–07 i 1513 Spira) a także występując z okazji wielkich uroczystości państwowych, jak elekcja cesarza Maksymiliana I w 1486, czy wyjątkowo tłumna sesja parlamentu w Wormacji w 1495, w czasie której dokonano reformy ustroju Rzeszy; być może uczestniczył też osobiście w uroczystościach koronacyjnych Karola V w Akwizgranie (1520). Ponadto wiadomo, że w latach 1490–91 podróżował po Niderlandach, a w 1516 na dwór elektora saskiego Fryderyka III Mądrego w Torgau, gdzie zetknął się m.in. z P. Hofhaimerem. W Wormacji zaś (1495) spotkał się i na krótko zaprzyjaźnił z S. Virdungiem, z którym później wiódł bardzo ostre spory.

W traktacie Schlick omawia różne zagadnienia dotyczące praktyki wykonawczej (m.in. stosowanie ornamentów, użycie registrów) i budowy organów. Szczególne zainteresowanie muzykologów budziły wskazówki na temat stroju organów; są one sformułowane niezbyt jasno i wywołały w literaturze długą dyskusję. Pierwsza cz. Tabulaturen… zawiera 3–4-głosowe cykliczne utwory organowe: 5-częsciowa Salve Regina (cantus firmus na zmianę w Tenorze i Bassus) i 3-częsciowe wariacje Da pacem (ten sam cantus firmus w głosie górnym, Tenorze i Bassus) oraz 1-częściowe: opracowanie pieśni Maria zart (cantus firmus zdobiony w głosie górnym) i Hoe losteleck (cantus firmus migrans?) a także bez cantus firmus: imitacyjne Benedictus oraz z niewielkim udziałem imitacji Christe i werset Primi toni; 4-głosowe Pete quid vis jest może intawolacją, a charakteryzuje się kontrastami między 2- i 3-miarem. Utwory organowe zachowane w rękopisach powstały z okazji koronacji Karola V na króla Rzymu (1520). Ewenementem wśród nich jest 10-głosowa kompozycja Ascendo, przeznaczona na instrumenty o 2 manuałach i pedale, na którym – według słów kompozytora – mają być wykonane 4 głosy basowe. Drugą część Tabulaturen… wypełniają dwa rodzaje lutniowych intawolacji niemieckich pieśni świeckich i jednej religijnej (Maria zart). 12 intawolacji dokumentuje praktykę znaną też m.in. z druków F. Bossinensisa (1509 i 1511), tj. głos najwyższy przeznaczony jest do wykonania wokalnego (zapis notacją mensuralną, u Schlicka bez tekstu), Tenor i Bassus są przeznaczone na lutnię (zapis tabulaturą niemiecką), zaś Altus jest pominięty; w trzech ostatnich utworach lutnia wykonuje wszystkie 3 głosy przejęte ze wzoru.

Literatura: R. Schlecht Ein Beitrag zur Musikgeschichte aus dem Anfange des 16. Jahrhunderts, nach dem „Spiegel der Orgelmacher und Organisten” von Arnolt Schlick, 1511, „Monatshefte für Musikgeschichte” II, 1870; S. Tanaka Studien im Gebiet der reinen Stimmung, „Vierteljahrsschrift für Musikwissenschaft” VI, 1890; F. Stein Zur Geschichte der Musik in Heidelberg, Heidelberg 1912, 2. wyd. Geschichte des Musikwesens in Heidelberg, 1921; A. Pirro Orgues et organistes de Haguenau de 1491 à 1525 environ, „Revue de Musicologie”X, 1926; R. Kendall Notes on Arnoldt Schlick, „Acta musicologica” XI, 1939; F. Raugel Les Orgues et les organistes de la cathédrale de Strasbourg, Colmar 1948; R. Lunelli Contributi trentini alle relazioni musicali fra l’Italia e la Germania nel Rinascimento, „Acta Musicologica” XXI, 1949 (zawiera transkr. 2- i 10-głosowego Ascendo…); J.M. Barbour Tuning and Temperament, East Lansing 1951; W. Braun Ein Hallisches Exemplar von A. Schlicks „Spiegel”, „Die Musikforschung” VII, 1954; S. Kastner Rapports entre Schlick et Cabezón, w: La musique instrumentale de la Renaissance, red. J. Jacquot, Paryż 1954; H.H. Lenneberg The Critic Criticized. Sebastian Virdung and his Controversy with Arnolt Schlick, „Journal of the American Musicological Society” X, 1957; G. Pietzsch Quellen und Forschungen zur Geschichte der Musik am kurpfälzischen Hof zu Heidelberg bis 1622, Moguncja 1963; H. Husmann Zur Charakteristik der Schchlicksehen Temperatur, „Archiv für Musikwissenschaft” XXIV, 1967; Studies in the History of Musical Pitch, red. A. Mendel, Amsterdam 1968; W.R. Thomas i J.J.K. Rhodes Schlick, Praetorius andthe History of Organ-Pitch, „Organ Yearbook” II, 1971; E.H. Belcher A Stylistic and Historical Evaluation of the Organ Works in Arnold Schlick’s Tabulaturen etlicher Lobgesang und Lidlein, dysertacja, Indiana University, 1975; K. Jung Zwei mitteltönige Temperaturen, „Das Musikinstrument” XXVIII, 1979; D. Bush Musicus consummatissimus. The Biography and Organ Music of Arnolt Schlick, „Organ Yearbook” XVI, 1985; C. Turner Arnolt Schlick’s ‘Maria zart’ for Lute and Voice: Background, Sources, Performance, „Journal of the Lute Society of America” XIX, 1986; S. Keyl Arnolt Schlick and Instrumental Music ca.1500, dysertacja, Duke University, 1989; A. Edler Arnolt Schlick „Musicus consummatissimus ac organista probatissimus”, w: Von Isaac bis Bach. Studien zur älteren deutschen Musikgeschichte Festschrift Martin Just zum 60. Geburtstag, red. F. Heidelberger i in., Kassel 1991; C. Meyer „Ein stim zu singen die andern zwicken”. Les arrangements pour voix et luth d’Arnolt Schlick, w: Le concert des voix et des instruments à la Renaissance, red. J.M. Vaccaro, Paryż 1995; A. Edler Arnolt Schlick. „Musicus consumatissimus ac organista probatissimus”, w: Musikalischer Alltag im 15. und 16. Jahrhundert. Musik zwischen Mythologie und Sozialgeschicht, Augsburg 2003; P. Towarek Arnolta Schlicka traktat „Spiegel der Orgelmacher und Organisten” z 1511 roku, „Studia Elbląskie” VI, 2004/5; M. Grassl Einige Beobachtungen zu Sebastian Virdung und Arnolt Schlick, w: NiveauNischeNimbus. Die Anfänge des Musikdrucks nördlich der Alpen, red. B. Lodes, Tutzing 2010; P. Towarek Cechy zewnętrzne organów w świetle traktatu „Spiegel der Orgelmacher und Organisten” z 1511 roku, „Studia Elbląskie” XI, 2010; H. Bakker Arnolt Schlick’s „Spiegel der Orgelmacher und Organisten: Mirror of Renaissance culture?”, „Organ Yearbook” XL, 2011; A. Shinn A mirror obscured. The enigma of Arnolt Schlick’s ‘Spiegel der Orgelmacher und Organisten’ in Renaissance England, „Organ Yearbook” XLI, 2012; P. Towarek Głosy organowe w świetle traktatu „Spiegel der Orgelmacher und Organisten” (1511), „Studia Elbląskie” XVIII, 2017; P. Towarek Piszczałki organowe i strój organów według traktatu Arnolta Schlicka „Spiegel der Orgelmacher und Organisten” z 1511 roku, „Roczniki Teologiczne” LXV, 2018.