logotypes-ue_ENG

Schlick, Arnolt

Biogram i literatura

Schlick [szlyk] Arnolt, *ok. 1460 Heidelberg (?), †po 1520 Heidelberg (?), niemiecki organista, kompozytor i teoretyk muzyki. O jego pochodzeniu z Heidelbergu lub okolicy wnioskuje się na podstawie właściwości używanego przezeń języka. Prawdopodobnie większość życia spędził w tym mieście, tu posiadał trzy domy i ożenił się w 1482; wiele jednak podróżował (mimo że był niewidomy), udzielając – jako wybitny autorytet – konsultacji w sprawie budowy organów i oceniając jakość gotowych instrumentów (1491 i 1512 Strasburg, 1503, 1510, 1515, 1520 i 1521 Hagenau w Alzacji, 1505, 1506–07 i 1513 Spira) a także występując z okazji wielkich uroczystości państwowych, jak elekcja cesarza Maksymiliana I w 1486, czy wyjątkowo tłumna sesja parlamentu w Wormacji w 1495, w czasie której dokonano reformy ustroju Rzeszy; być może uczestniczył też osobiście w uroczystościach koronacyjnych Karola V w Akwizgranie (1520). Ponadto wiadomo, że w latach 1490–91 podróżował po Niderlandach, a w 1516 na dwór elektora saskiego Fryderyka III Mądrego w Torgau, gdzie zetknął się m.in. z P. Hofhaimerem. W Wormacji zaś (1495) spotkał się i na krótko zaprzyjaźnił z S. Virdungiem, z którym później wiódł bardzo ostre spory.

W traktacie Schlick omawia różne zagadnienia dotyczące praktyki wykonawczej (m.in. stosowanie ornamentów, użycie registrów) i budowy organów. Szczególne zainteresowanie muzykologów budziły wskazówki na temat stroju organów; są one sformułowane niezbyt jasno i wywołały w literaturze długą dyskusję. Pierwsza cz. Tabulaturen... zawiera 3–4-głosowe cykliczne utwory organowe: 5-częsciowa Salve Regina (cantus firmus na zmianę w Tenorze i Bassus) i 3-częsciowe wariacje Da pacem (ten sam cantus firmus w głosie górnym, Tenorze i Bassus) oraz 1-częściowe: opracowanie pieśni Maria zart (cantus firmus zdobiony w głosie górnym) i Hoe losteleck (cantus firmus migrans?) a także bez cantus firmus: imitacyjne Benedictus oraz z niewielkim udziałem imitacji Christe i werset Primi toni; 4-głosowe Pete quid vis jest może intawolacją, a charakteryzuje się kontrastami między 2- i 3-miarem. Utwory organowe zachowane w rękopisach powstały z okazji koronacji Karola V na króla Rzymu (1520). Ewenementem wśród nich jest 10-głosowa kompozycja Ascendo, przeznaczona na instrumenty o 2 manuałach i pedale, na którym – według słów kompozytora – mają być wykonane 4 głosy basowe. Drugą część Tabulaturen... wypełniają dwa rodzaje lutniowych intawolacji niemieckich pieśni świeckich i jednej religijnej (Maria zart). 12 intawolacji dokumentuje praktykę znaną też m.in. z druków F. Bossinensisa (1509 i 1511), tj. głos najwyższy przeznaczony jest do wykonania wokalnego (zapis notacją mensuralną, u Schlicka bez tekstu), Tenor i Bassus są przeznaczone na lutnię (zapis tabulaturą niemiecką), zaś Altus jest pominięty; w trzech ostatnich utworach lutnia wykonuje wszystkie 3 głosy przejęte ze wzoru.

Literatura: R. Schlecht Ein Beitrag zur Musikgeschichte aus dem Anfange des 16. Jahrhunderts, nach dem „Spiegel der Orgelmacher und Organisten” von Arnolt Schlick, 1511, „Monatshefte für Musikgeschichte” II, 1870; S. Tanaka Studien im Gebiet der reinen Stimmung, „Vierteljahrsschrift für Musikwissenschaft” VI, 1890; F. Stein Zur Geschichte der Musik in Heidelberg, Heidelberg 1912, 2. wyd. Geschichte des Musikwesens in Heidelberg, 1921; A. Pirro Orgues et organistes de Haguenau de 1491 à 1525 environ, „Revue de Musicologie”X, 1926; R. Kendall Notes on Arnoldt Schlick, „Acta musicologica” XI, 1939; F. Raugel Les Orgues et les organistes de la cathédrale de Strasbourg, Colmar 1948; R. Lunelli Contributi trentini alle relazioni musicali fra l’Italia e la Germania nel Rinascimento, „Acta Musicologica” XXI, 1949 (zawiera transkr. 2- i 10-głosowego Ascendo...); J.M. Barbour Tuning and Temperament, East Lansing 1951; W. Braun Ein Hallisches Exemplar von A. Schlicks „Spiegel”, „Die Musikforschung” VII, 1954; S. Kastner Rapports entre Schlick et Cabezón, w: La musique instrumentale de la Renaissance, red. J. Jacquot, Paryż 1954; H.H. Lenneberg The Critic Criticized. Sebastian Virdung and his Controversy with Arnolt Schlick, „Journal of the American Musicological Society” X, 1957; G. Pietzsch Quellen und Forschungen zur Geschichte der Musik am kurpfälzischen Hof zu Heidelberg bis 1622, Moguncja 1963; H. Husmann Zur Charakteristik der Schchlicksehen Temperatur, „Archiv für Musikwissenschaft” XXIV, 1967; Studies in the History of Musical Pitch, red. A. Mendel, Amsterdam 1968; W.R. Thomas i J.J.K. Rhodes Schlick, Praetorius andthe History of Organ-Pitch, „Organ Yearbook” II, 1971; E.H. Belcher A Stylistic and Historical Evaluation of the Organ Works in Arnold Schlick’s Tabulaturen etlicher Lobgesang und Lidlein, dysertacja, Indiana University, 1975; K. Jung Zwei mitteltönige Temperaturen, „Das Musikinstrument” XXVIII, 1979; D. Bush Musicus consummatissimus. The Biography and Organ Music of Arnolt Schlick, „Organ Yearbook” XVI, 1985; C. Turner Arnolt Schlick's ‘Maria zart’ for Lute and Voice: Background, Sources, Performance, „Journal of the Lute Society of America” XIX, 1986; S. Keyl Arnolt Schlick and Instrumental Music ca.1500, dysertacja, Duke University, 1989; A. Edler Arnolt Schlick „Musicus consummatissimus ac organista probatissimus”, w: Von Isaac bis Bach. Studien zur älteren deutschen Musikgeschichte Festschrift Martin Just zum 60. Geburtstag, red. F. Heidelberger i in., Kassel 1991; C. Meyer „Ein stim zu singen die andern zwicken”. Les arrangements pour voix et luth d’Arnolt Schlick, w: Le concert des voix et des instruments à la Renaissance, red. J.M. Vaccaro, Paryż 1995; A. Edler Arnolt Schlick. „Musicus consumatissimus ac organista probatissimus”, w: Musikalischer Alltag im 15. und 16. Jahrhundert. Musik zwischen Mythologie und Sozialgeschicht, Augsburg 2003; P. Towarek Arnolta Schlicka traktat „Spiegel der Orgelmacher und Organisten” z 1511 roku, „Studia Elbląskie” VI, 2004/5; M. Grassl Einige Beobachtungen zu Sebastian Virdung und Arnolt Schlick, w: NiveauNischeNimbus. Die Anfänge des Musikdrucks nördlich der Alpen, red. B. Lodes, Tutzing 2010; P. Towarek Cechy zewnętrzne organów w świetle traktatu „Spiegel der Orgelmacher und Organisten” z 1511 roku, „Studia Elbląskie” XI, 2010; H. Bakker Arnolt Schlick’s „Spiegel der Orgelmacher und Organisten: Mirror of Renaissance culture?”, „Organ Yearbook” XL, 2011; A. Shinn A mirror obscured. The enigma of Arnolt Schlick’s ‘Spiegel der Orgelmacher und Organisten’ in Renaissance England, „Organ Yearbook” XLI, 2012; P. Towarek Głosy organowe w świetle traktatu „Spiegel der Orgelmacher und Organisten” (1511), „Studia Elbląskie” XVIII, 2017; P. Towarek Piszczałki organowe i strój organów według traktatu Arnolta Schlicka „Spiegel der Orgelmacher und Organisten” z 1511 roku, „Roczniki Teologiczne” LXV, 2018.

Kompozycje, praca i edycje

Praca:

Spiegel der Orgelmacher und Organisten, Spira 1511

 

Kompozycje:

Tabulaturen Etlicher lobgesang und lidlein uff die orgeln unn[d] lauten..., wyd. Moguncja 1512

cykle organowe 8 wersetów (wariacje chorałowe) Gaude Dei genitrix i 2 wersetów Ascendo ad Patrem, rkp., Trydent, Archivio di Stato, Sezione tedesca No. 105

1 głos „Mi-mi” (T? z mszy?), rkp. w Heidelbergu

 

Edycje:

Spiegel..., faks., wyd. P. Smets, Moguncja 1937, 2. wyd. 1958 (to wyd. zawiera też wersję unowocześnioną językowo), faks. i tłum. angielskie wyd. E.B. Barber, «Bibliotheca Organologica» CXIII, Buren 1980, wyd. R. Eitner i W. Bethge, „Monatshefte für Musikgeschichte” I, 1869, tłum. na nowoczesny niemiecki E. Flade, Moguncja 1931, Kassel 2. wyd. 1951, tłum. angielskie F.S. Miller, „Organ Institute Quarterly” VII, 1959

Tabulaturen..., faks., Lipsk 1979, transkr. wyd. R. Eitner, „Monatshefte für Musikgeschichte” I, 1869, wyd. G. Harms, Klecken 1924, 2. wyd. Hamburg 1957

wszystkie utwory organowe w A. Schlick, Orgelkompositionen, wyd. R. Walther, Moguncja 1970