Salinas, Francisco de

Salinas Francisco, Franciscus, de, *1 III 1513 Burgos, †13 I 1590 Salamanka, hiszpański teoretyk muzyki i organista. W dzieciństwie pobierał lekcje śpiewu i gry organowej. Mimo że wcześnie stracił wzrok, zdobył biegłość w łacinie (okoliczności związane z tymi niełatwymi studiami opisał dokładnie w przedmowie do De musica libri septem). Poznał także grekę, którą obok filozofii i sztuk wyzwolonych, studiował w latach 1523–48 (z przerwami) na uniwersytecie w Salamance. W 1538 przybył do Rzymu z kardynałem Pedro Gómezem Sarmiento de Villandrando, na którego służbę wstąpił rok wcześniej. Tam otrzymał święcenia kapłańskie i rozpoczął swoje studia nad teorią muzyki, utrzymując kontakty m.in. z Franceskiem da Milano. Dzięki wicekrólowi Neapolu Piotrowi z Toledo uzyskał nominację na opata w San Pancracio de Rocca Scalegna. W latach 1553–58 był organistą na dworze jego następców. Od 1559 pełnił obowiązki organisty w katedrze w Sigüenza a od 1563 w León. W latach 1567–87 uczył teorii i praktyki muzycznej na uniwersytecie w Salamance.

Salinas poznał w oryginale większość zachowanych źródeł greckiej teorii muzyki dzięki pomocy lektora, którym był prawdopodobnie jego późniejszy asystent na uniwersytecie w Salamance, Gaspar Stoquerus.

W dość nietypowej przedmowie do De musica libri septem – w której opisuje koleje swojego życia i studiów – Salinas stwierdza, że w czasie pobytu w Rzymie miał okazję zapoznać się z rękopisami dzieł Klaudiusza Ptolomeusza, Porfiriusza, Arystoksenosa, Nikomacha, Bakchiosa, Arystydesa Kwintyliana i Bryenniosa. W swoich dziełach cytuje także traktaty Euklidesa, Kleonidesa i Gaudentiosa oraz wielu pisarzy nowożytnych (Gaffurius, Glareanus, Zarlino). Był jednym z pierwszych uczonych zachodnich, którzy należycie rozumieli grecką teorię muzyki. Jego zasługą jest m.in. odróżnienie utożsamianych do tej pory greckich tonoi (transponowalnych układów następstw interwałów) i harmoniai (gatunków oktawowych). Zdaniem Salinesa zachodni system modalny, który przyjmuje w postaci 12 skal, wywodzi się od 6 harmoniai, wymienionych m.in. przez Platona w III księdze Państwa. Identyfikuje je z 6 możliwymi połączeniami gatunków kwartowych i kwintowych. Salinas przypisywał muzyce wielką rolę społeczną oraz uznawał ją za naukę, która jednoczy świadectwo rozumu i zmysłów. W przeciwieństwie do wielu teoretyków nowożytnych (m.in. F. Gaffuriusa) uważał, że obliczenia matematyczne w muzyce należy weryfikować słuchem. Świadectwo zmysłów jest ważne, ponieważ wyprzedza pomiary matematyczne, które z kolei pozwalają na opisanie zjawiska akustycznego z nieosiągalną dla słuchu precyzją. Salinas prowadził również badania nad strojem muzycznym i temperacją interwałów. W swoim głównym dziele De musica libri septem omawia kolejno definicję muzyki oraz występujące w muzyce proporcje matematyczne (księga 1), interwały muzyczne (księga 2), rodzaje: diatoniczny, chromatyczny oraz enharmoniczny (księga 3), modi (księga 4), rytm (księga 5), metrum poezji klasycznej (księga 6) oraz różnice między metrum, rytmem i wierszem (księga 7). Dzieło to, w którym Salinas cytuje incipity tekstowo-melodyczne ponad 50 pieśni, jest również cennym źródłem poznania XVI-wiecznego folkloru kastylijskiego. Traktat zawiera także interesujące wzmianki o ówczesnej praktyce wykonawczej, dotyczące m.in. różnicy w stroju organów i wiol (księga 3) oraz odmiennego stylu śpiewania w różnych częściach Europy i w różnych zakonach (księga 4).

Literatura E.E. Lowinsky G. Stoquerus and F. de Salinas, „Journal of the American Musicological Society” XVI, 1963; I. Fernández de la Cuesta General Introduction to the „De musica libri septem ” of F. Salinas, and to its First Translation, „The Consort” XXXI, 1975; C.V. Palisca Francisco de Salinas (1513–90) as Humanist, w: España en la música de occidente, red. E. Casares Rodicio i inni, t. 1, Madryt 1987; P. Otaola González Francisco Salinas y la teoría modal en el siglo XVI, „Revista Aragonesa de Musicología” XI, 1995; P. Otaola González El Humanismo musical en Francisco de Salinas, Pampeluna 1997; A. García Pérez Roma como centro de la „musica theorica” en el siglo XVI: Francisco Salinas, w: Musikstadt Rom: Geschichte, Forschung, Perspektiven, red. M. Engelhardt, «Analecta musicologica» XLV, Kassel 2011; M.S. Royal Tradition and Innovation in Sixteenth-Century Rhythmic Theory: Francisco Salinas’s De musica libri septem, „Journal of the Society for Music Theory” XXXIV, 2, 2012; Francisco de Salinas. Música, teoría y matemática en el Renacimiento, red. A. García Pérez, P. Otaola González, «Colección VIII Centenario» XII, Salamanka 2018; N. Andlauer Más vigilante que Argos: Francisco de Salinas en su siglo (1513-1590), „Revista de musicología” XLIV, 1, 2021.