logotypes-ue_ENG

Salinas, Francisco de

Biogram i literatura

Salinas Francisco, Franciscus, de, *1 III 1513 Burgos, †13 I 1590 Salamanka, hiszpański teoretyk muzyki i organista. W dzieciństwie pobierał lekcje śpiewu i gry organowej. Mimo że wcześnie stracił wzrok, zdobył biegłość w łacinie (okoliczności związane z tymi niełatwymi studiami opisał dokładnie w przedmowie do De musica libri septem). Poznał także grekę, którą obok filozofii i sztuk wyzwolonych, studiował w latach 1523–48 (z przerwami) na uniwersytecie w Salamance. W 1538 przybył do Rzymu z kardynałem Pedro Gómezem Sarmiento de Villandrando, na którego służbę wstąpił rok wcześniej. Tam otrzymał święcenia kapłańskie i rozpoczął swoje studia nad teorią muzyki, utrzymując kontakty m.in. z Franceskiem da Milano. Dzięki wicekrólowi Neapolu Piotrowi z Toledo uzyskał nominację na opata w San Pancracio de Rocca Scalegna. W latach 1553–58 był organistą na dworze jego następców. Od 1559 pełnił obowiązki organisty w katedrze w Sigüenza a od 1563 w León. W latach 1567–87 uczył teorii i praktyki muzycznej na uniwersytecie w Salamance.

Salinas poznał w oryginale większość zachowanych źródeł greckiej teorii muzyki dzięki pomocy lektora, którym był prawdopodobnie jego późniejszy asystent na uniwersytecie w Salamance, Gaspar Stoquerus.

W dość nietypowej przedmowie do De musica libri septem – w której opisuje koleje swojego życia i studiów – Salinas stwierdza, że w czasie pobytu w Rzymie miał okazję zapoznać się z rękopisami dzieł Klaudiusza Ptolomeusza, Porfiriusza, Arystoksenosa, Nikomacha, Bakchiosa, Arystydesa Kwintyliana i Bryenniosa. W swoich dziełach cytuje także traktaty Euklidesa, Kleonidesa i Gaudentiosa oraz wielu pisarzy nowożytnych (Gaffurius, Glareanus, Zarlino). Był jednym z pierwszych uczonych zachodnich, którzy należycie rozumieli grecką teorię muzyki. Jego zasługą jest m.in. odróżnienie utożsamianych do tej pory greckich tonoi (transponowalnych układów następstw interwałów) i harmoniai (gatunków oktawowych). Zdaniem Salinesa zachodni system modalny, który przyjmuje w postaci 12 skal, wywodzi się od 6 harmoniai, wymienionych m.in. przez Platona w III księdze Państwa. Identyfikuje je z 6 możliwymi połączeniami gatunków kwartowych i kwintowych. Salinas przypisywał muzyce wielką rolę społeczną oraz uznawał ją za naukę, która jednoczy świadectwo rozumu i zmysłów. W przeciwieństwie do wielu teoretyków nowożytnych (m.in. F. Gaffuriusa) uważał, że obliczenia matematyczne w muzyce należy weryfikować słuchem. Świadectwo zmysłów jest ważne, ponieważ wyprzedza pomiary matematyczne, które z kolei pozwalają na opisanie zjawiska akustycznego z nieosiągalną dla słuchu precyzją. Salinas prowadził również badania nad strojem muzycznym i temperacją interwałów. W swoim głównym dziele De musica libri septem omawia kolejno definicję muzyki oraz występujące w muzyce proporcje matematyczne (księga 1), interwały muzyczne (księga 2), rodzaje: diatoniczny, chromatyczny oraz enharmoniczny (księga 3), modi (księga 4), rytm (księga 5), metrum poezji klasycznej (księga 6) oraz różnice między metrum, rytmem i wierszem (księga 7). Dzieło to, w którym Salinas cytuje incipity tekstowo-melodyczne ponad 50 pieśni, jest również cennym źródłem poznania XVI-wiecznego folkloru kastylijskiego. Traktat zawiera także interesujące wzmianki o ówczesnej praktyce wykonawczej, dotyczące m.in. różnicy w stroju organów i wiol (księga 3) oraz odmiennego stylu śpiewania w różnych częściach Europy i w różnych zakonach (księga 4).

Literatura E.E. Lowinsky G. Stoquerus and F. de Salinas, „Journal of the American Musicological Society” XVI, 1963; I. Fernández de la Cuesta General Introduction to the „De musica libri septem ” of F. Salinas, and to its First Translation, „The Consort” XXXI, 1975; C.V. Palisca Francisco de Salinas (1513–90) as Humanist, w: España en la música de occidente, red. E. Casares Rodicio i inni, t. 1, Madryt 1987; P. Otaola González Francisco Salinas y la teoría modal en el siglo XVI, „Revista Aragonesa de Musicología” XI, 1995; P. Otaola González El Humanismo musical en Francisco de Salinas, Pampeluna 1997; A. García Pérez Roma como centro de la „musica theorica” en el siglo XVI: Francisco Salinas, w: Musikstadt Rom: Geschichte, Forschung, Perspektiven, red. M. Engelhardt, «Analecta musicologica» XLV, Kassel 2011; M.S. Royal Tradition and Innovation in Sixteenth-Century Rhythmic Theory: Francisco Salinas’s De musica libri septem, „Journal of the Society for Music Theory” XXXIV, 2, 2012; Francisco de Salinas. Música, teoría y matemática en el Renacimiento, red. A. García Pérez, P. Otaola González, «Colección VIII Centenario» XII, Salamanka 2018; N. Andlauer Más vigilante que Argos: Francisco de Salinas en su siglo (1513-1590), „Revista de musicología” XLIV, 1, 2021.

Edycje i prace

Edycje:

De musica libri septem, faks., wyd. M.S. Kastner, «Documenta Musicologica» 1. seria, XIII, Kassel 1958

wersja kastylijska Siete libros sobre la música, wyd. I. Fernández de la Cuesta, Madryt 1983

Musices liber tertius, wyd. i tłum. hiszpańskie A. Moreno Hernández, «Sociedad Española de Musicología. Publicaciones» IV, Madryt 1993 (wstęp J.J. Goldáraz Gaínza)

Francisco de Salinas, De Musica libri septem, faks. wyd. A. García Pérez, B. García-Bernalt, «Colección VIII Centenario» XI, Salamanca 2013

 

Prace:

De musica libri septem, Salamanka 1577, 2. wyd. 1592

Musices liber tertius, rękopis z 1566, Biblioteca Nacional w Madrycie

De musica quatuor priores libri, rękopis, Biblioteca Nacional w Madrycie