Safonow, Wasilij

Safonow Wasilij Iljicz, *6 II (25 I) 1852 stanica kozacka k. Iciurska (obw. terski, Kaukaz), †27 II 1918 Kisłowodsk, rosyjski pianista, dyrygent i pedagog. Kształcił się w Petersburgu – prywatnie u A. Villoinga i T. Leszetyckiego, w latach 1878–80 w konserwatorium w klasie L. Brassina (fortepian). Po ukończeniu studiów rozwijał równolegle działalność pedagogiczną i koncertową. W latach 1880–85 był nauczycielem gry fortepianowej w konserwatorium w Petersburgu, w 1885–1905 profesorem klasy fortepianu i klasy kameralnej w konserwatorium w Moskwie, pełniąc zarazem (od 1889) funkcję dyrektora tej uczelni. W latach 80. rozwijał intensywnie karierę pianistyczną, występując w Rosji, Austrii i Niemczech jako solista i kameralista (m.in. z wiolonczelistą K. Dawydowem), następnie jako autodydakta poświęcił się dyrygowaniu. W latach 1889–1905 i w 1909–11 dał się poznać jako świetny organizator i dyrygent koncertów moskiewskiego oddziału Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego, zyskując powszechne uznanie krytyki i środowisk muzycznych Moskwy i Petersburga. W 1904 koncertował w Nowym Jorku. W 1905, dystansując się do wydarzeń rewolucyjnych w Rosji, pod naciskiem studentów i części profesury konserwatorium w Moskwie złożył rezygnację z zajmowanych stanowisk. W latach 1906–09 działał w Nowym Jorku jako dyrektor National Conservatory of Music i pierwszy dyrygent New York Philharmonic Orchestra. Występował też w Londynie (z London Symphony Orchestra, 1906) i na festiwalu w Newcastle (1909). Powróciwszy do kraju, wznowił działalność dyrygencką i pianistyczną; ostatni recital fortepianowy dał w Kisłowodsku (XII 1917). W 1911 i 1914 Safonow wystąpił w filharmonii w Warszawie, dyrygując utworami Beethovena (Leonora III, VIII Symfonia), Schumanna, Wagnera, Rimskiego-Korsakowa (Uwertura Wielkanocna) i Czajkowskiego (m.in. VI Symfonia).

Safonow uznawany był za największy rosyjski talent kapelmistrzowski po An. Rubinsteinie. Dyrygował bez batuty, co w owym czasie było ewenementem; zyskał uznanie krytyki „sugestywną, pozbawioną afektacji plastyką ruchów”, jak i „głęboko artystycznym i natchnionym frazowaniem” („Kurier Poranny” z 16 II 1911). Do programów swoich koncertów wprowadził liczne utwory kompozytorów rosyjskich, a zwłaszcza A. Skriabina, którego twórczość propagował w Rosji i za granicą; prowadził prawykonania Koncertu fortepianowego (Odessa 1897), pierwsze wykonania moskiewskie Rêverie (1899) oraz I i II Symfonii (1901, 1903); organizował i prowadził koncert kompozytorski Skriabina w Moskwie (1902) i wykonania jego dzieł za granicą (m.in. w Nowym Jorku, 1906). Jako pedagog i świetny metodyk nauczania wykształcił całą plejadę pianistów; jego uczniami byli m.in. A. Skriabin, N. Medtner, J. i R. Lhévinne, L. Nikołajew, J. Iserlis, a w klasie kameralnej – A. Goldenweiser i K. Igumnow.

Literatura: J. Rawiczer Wasilij Iljicz Safonow, Moskwa 1959.