Rytel, Piotr

Rytel Piotr, pseud. Witold Szeliga, W. S., F. C., PR, Rl, *16 V (wg nagrobka na Powązkach a nie: 20 IX, jak podają inne źródła) 1884 Wilno, †2 I 1970 Warszawa, polski kompozytor, pedagog i krytyk muzyczny. W latach 1903–08 studiował w Warszawskim Instytucie Muzycznym, uzyskując dyplomy w zakresie fortepianu w klasie A. Michałowskiego i kompozycji w klasie Z. Noskowskiego. W 1910 podjął pracę w prywatnej szkole muzycznej Zofii Iwanowskiej-Płoszko w Warszawie jako nauczyciel fortepianu i teorii muzyki. Od 1911 do wybuchu II wojny światowej był nauczycielem (od 1 XII 1932 profesorem) niższego kursu fortepianu, harmonii i form muzycznych w Instytucie Muzycznym (przemianowanym w 1919 na Państwowe Konserwatorium); w latach 1925–26 i 1931–39 prowadził w uczelni klasę kompozycji. W 1930 wydał podręcznik harmonii. W 1908 rozpoczął działalność kompozytorską i publicystyczną, która trwała do 1963. Publikował w prasie liczne artykuły, felietony muzyczne i recenzje, m.in. przed 1939 w „Nowościach Muzycznych”, „Scenie i Sztuce”, „Młodej Muzyce”, poznańskiej „Kulturze”, „Gazecie Warszawskiej” (1920–35), „Warszawskim Dzienniku Narodowym” (1935–39), po 1945 w „Tygodniku Warszawskim”, „Słowie Powszechnym”, „Gazecie Ludowej” (1946–49), „Kurierze Polskim”, „Ruchu Muzycznym”, „Muzyce” i „Teatrze”. Okupację przeżył w Warszawie, ucząc w szkole muzycznej prowadzonej przez Margeritę Trombini-Kazuro. Po powstaniu warszawskim 5 X 1944 wraz z pozostałą ludnością cywilną został wyeksmitowany z Warszawy, do której powrócił już w III 1945. Od 1 V 1945 do emerytury (1952) uczył teorii muzyki i prowadził klasę kompozycji w stołecznym konserwatorium (od 1946 PWSM), tamże w roku akademickim 1946/47 sprawował funkcję prorektora; ponadto był kierownikiem Sceny Muzyczno-Operowej (1945–48) i dyrektorem Państwowego Instytutu Muzycznego (1946–47); współpracował z Państwową Organizacją Imprez Artystycznych „Artos” (1951–54) i Centralnym Zarządem Instytucji Muzycznych MKiS (1955–56) i PR (jako autor audycji i recenzent programów muzycznych). Powrócił do szkolnictwa jako rektor (XII 1956–61) i profesor zwyczajny (II 1958) w PWSM w Sopocie (obecnie Akademia Muzyczna w Gdańsku). Rytel działał społecznie, m.in. w latach 1925–33 był współorganizatorem i członkiem zarządu Stowarzyszenia Współczesnych Kompozytorów Polskich, w 1925–35 wiceprezesem Związku Sprawozdawców Muzycznych i Teatralnych, w 1948–52 prezesem WTM (inicjował założenie Społecznych Ognisk Muzycznych), a w 1947–55 wiceprezesem IFC (od 1950 TiFC); członek ZKP, SPAM i ZAIKS. Został odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1937); w 1911 otrzymał wyróżnienie na konkursie kompozytorskim z okazji 10-lecia Filharmonii Warszawskiej za poemat symfoniczny Sen Dantego, a w 1960 nagrodę m. Gdańska.

Większość kompozycji Rytla pozostała w rękopisach lub kopiach i znajduje się w Dziale Zbiorów Nutowych PWM oraz od 1983 w BN.

Rytel należał do tych twórców, którzy wprawdzie nie wytyczyli nowych kierunków i technik kompozytorskich, lecz wnieśli do kultury muzycznej wartościowy wkład oparty na rzetelnej wiedzy oraz na doskonałym opanowaniu rzemiosła. Był wytrawnym znawcą orkiestry i specyfiki głosu ludzkiego. Kompozycje Rytla wyrosły z estetyki późnoromantycznej. Główne cechy jego twórczości to preferowanie gatunków wokalno-instrumentalnych i muzyki programowej, posługiwanie się schromatyzowanym materiałem dźwiękowym, ekspresyjną melodyką i rozbudowaną obsadą instrumentalną. Jako krytyk Rytel reprezentował postawę konserwatywną, przeciwstawiał się wszelkim nowym prądom w muzyce polskiej i obcej, eksponując zarazem wysoką wartość klasyki (głównie niemieckiej i rosyjskiej). Z nastawieniem antymodernistycznym łączył poglądy antysemickie. Prowadził długotrwałą polemikę z przedstawicielami polskiego modernizmu muzycznego, m.in. K. Szymanowskim i G. Fitelbergiem. Po wojnie skoncentrował się na ocenianiu wykonań muzycznych.

Literatura: Piotr Rytel o swojej twórczości, „Muzyka” 1951 nr 3–4; M. Idzikowski W 80 rocznicę urodzin Piotra Rytla, „Ruch Muzyczny” 1968 nr 23; R. Jasiński Na przełomie epok. Muzyka w Warszawie 1910–1927, Warszawa 1979; B. Długońska Piotr Rytel (1884–1970) — w setną rocznicę urodzin, «Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Gdańsku» nr 23, red. J. Krassowski, Gdańsk 1984»; R. Jasiński Koniec epoki. Muzyka w Warszawie 1927–1939, Warszawa 1986; B. Długońska Piotr Rytel. Kompozytor, «Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Gdańsku» nr 29–30, red. J. Krassowski, Gdańsk 1991; M. Dziadek Od Szkoły Dramatycznej do Uniwersytetu, Dzieje wyższej uczelni muzycznej w Warszawie 1810–2010, t. I: 1810–1944, t. II 1945–2010, Warszawa 2011, 2016.