Reese, Gustave

Reese [ri:s] Gustave, *29 XI 1899 Nowy Jork, †7 IX 1977 Berkeley, amerykański muzykolog. Studiował w New York University, uzyskując w 1921 bakalaureat z prawa oraz w 1930 tytuł bachelor of music. W latach 1927–37 prowadził tam zajęcia dydaktyczne. W latach 1955–74 był profesorem Graduate School of Arts and Science przy New York University, wygłaszał także wykłady gościnne na innych uczelniach amerykańskich: Harvard University w Cambridge, University of California i University of Southern California w Los Angeles, Duke University w Durham, University of Michigan w Ann Arbor, City University of New York i w Juilliard School of Music w Nowym Jorku. Był jednym z założycieli American Musicological Society, w którym w latach 1935–46 pełnił funkcję sekretarza, w latach 1946–50 i 1958–60 wiceprezesa, a w latach 1950–52 prezesa (w 1974 otrzymał tytuł honorowego prezesa towarzystwa). W latach 1949–52 i od 1958 zasiadał w radzie Międzynarodowego Towarzystwa Muzykologicznego. W 1954 przyczynił się do powołania Renaissance Society of America, którym kierował w latach 1971–73. Od 1958 był wiceprezesem Plainsong and Medieval Music Society. Kierował również pracami National Music Council i Society for the Publication of American Music. Od 1933 współredagował, a w latach 1944–45 pełnił obowiązki redaktora naczelnego „The Musical Quarterly”. W latach 1940–45 oraz 1945–55 odpowiadał także za politykę wydawniczą kolejno firm G. Schirmer i C. Fischer. W 1962 został członkiem American Academy of Arts and Sciences; otrzymał honorowe doktoraty Chicago Musical College (1947), Rutgers University (1972) oraz Northwestern University w Evanstone (1976).

Reese był jedną z najważniejszych postaci amerykańskiej muzykologii XX w. Nadzwyczajną aktywność w organizacjach amerykańskiego środowiska muzykologicznego łączył z badaniami nad muzyką dawną oraz intensywną działalnością dydaktyczną. O umiejętnościach pedagogicznych Reese’a świadczą wspomnienia jego uczniów oraz uhonorowanie go w 1972 przez uniwersytet w Nowym Jorku tytułem „Great Teacher”. Owocem wykładów w Washington Square College i Graduate School of Arts and Science są także dwa najważniejsze dzieła Reese’a: Music in the Middle Ages (1940) oraz Music in the Renaissance (1954). O ich pozycji, nie tylko w anglojęzycznej, ale i światowej literaturze muzykologicznej, zadecydowała ogromna erudycja Reese’a, posiadany przezeń zmysł syntezy, jasność i klarowność wywodu oraz połączenie rzeczowego wykładu z osądem estetycznym, zdradzającym pasję autora. Dbając o rzetelność informacji – zwłaszcza dotyczących słabo spenetrowanej muzyki starożytnych kultur Wschodu, chrześcijańskich kościołów wschodnich oraz muzyki Europy Wschodniej – Reese korzystał z pomocy specjalistów w tych dziedzinach, konsultując z nimi (m.in. z O. Strunkiem, E. Welleszem i O. Gombosim) treść poszczególnych rozdziałów lub zlecając napisanie niektórych partii (np. o polskiej muzyce XV w. pisali F. Merlan i D. Plamenac). Współpraca z tłumaczami pozwoliła Reese’owi na zaznajomienie się także z pracami muzykologów rosyjskich, katalońskich i polskich. W bibliografii Music in the Renaissance wymienione są m.in. prace H. Opieńskiego, A. Chybińskiego, Z. Jachimeckiego i M. Szczepańskiej, a sam Reese był współautorem rozdziału o muzyce polskiej XVI w. W stosunku do klasycznego dzieła H. Besselera (Die Musik des Mittelalters und der Renaissance, 1931) prace Reese’a obejmują znacznie większy obszar geograficzny, poszerzony zwłaszcza o peryferia Europy.

Monografia muzyki średniowiecza podzielona jest na 3 części; otwiera ją obszerny wstęp dotyczący muzyki w starożytności, po którym następują dwie główne partie poświęcone religijnej i świeckiej monodii oraz rozwojowi średniowiecznej polifonii w poszczególnych centrach. Jako umowną datę zakończenia epoki średniowiecza Reese przyjmuje rok 1453, a ostatnim chronologicznie kompozytorem, którego twórczość przedstawia, jest J. Dunstable. Muzyka renesansu, której referowanie Reese rozpoczyna od działalności mistrzów burgundzkich, wykrystalizowała się jego zdaniem z zapoczątkowanego w późnym średniowieczu uniezależnienia rytmicznego głosów oraz była wynikiem rezygnacji ze strukturalnej roli konsonansów doskonałych i „emancypacji” konsonansów niedoskonałych. Epokę renesansu podzielił na dwa okresy – wczesny, w którym stopniowo dokonało się odejście od stylistyki średniowiecznej i późny, którego repertuar charakteryzuje się homogenicznością brzmienia, dominacją techniki imitacyjnej i monumentalizmem form. Granicę między tymi okresami wyznacza twórczość Josquina des Prés. Trudności, jakie nastręcza pogodzenie chronologicznego przedstawiania dziejów gatunków i stylów muzycznych z opisem ich geograficznego rozprzestrzeniania, rozwiązał Reese, dzieląc pracę na dwie części, w których omówił „rozwój centralnego języka muzycznego” we Francji, Niderlandach i Włoszech oraz jego „rozprzestrzenianie się i rozwój” na Półwyspie Iberyjskim, w Niemczech, Europie Wschodniej i Anglii. Zamieszczenie w Music in the Renaissance biogramów i analiz utworów nie tylko wybitnych i uznanych kompozytorów, ale także twórców mało lub w ogóle nieznanych, nadaje pracy niemal encyklopedyczny charakter. Oba dzieła przyczyniły się w wielkim stopniu do wzmożonego zainteresowania muzyką dawną, a nawet do rozwoju jej wykonawstwa. O ich znaczeniu świadczy także fakt, że do dziś pełnią (zwłaszcza Music in the Renaissance) ważną rolę w dydaktyce muzykologicznej.

Literatura: Aspects of Medieval and Renaissance Music, księga pamiątkowa Gustava Reese’a, red. J. LaRue, M. Bernstein, H. Lenneberg i V. Yellin, Nowy Jork 1966, 2. wyd. 1978; Musique naturelle et musique artificielle, księga pamiątkowa Gustava Reese’a, red. M.B. Winn, Montreal 1979; A. Mendel Gustav Reese (1899–1977). A Personal Memoir, „Journal of the American Musicological Society” XXX, 1977; Tributes to Gustav Reese (1899–1977), „Early Music” VI, 1978; P. Poźniak Muzyka XV–XVI wieku i pojęcie renesansu w historiografii muzycznej, Kraków 2000.