Logotypy UE

Rangström, Ture

Biogram i literatura

Rangström [r’aŋ~] Ture, *30 XI 1884 Sztokholm, †11 V 1947 Sztokholm, szwedzki kompozytor, dyrygent i krytyk. Uczył się kompozycji u J. Lindegrena w Sztokholmie (1903–04), następnie studiował w Berlinie kompozycję i instrumentację u H. Pfitznera oraz śpiew u J. Heya (1905–06). Studia wokalne kontynuował w Monachium (1906–07). Od 1910 uczył wokalistyki w Sztokholmie. W latach 1922–25 był pierwszym dyrygentem Göteborgs Orkesterförening. Pisywał krytyki muzyczne do dzienników „Svenska Dagbladet” (1907–09), „Stockholms Dagblad” (1910–14, 1927–30) i „Nya Dagligt Allehanda” (1938–42). Był też rzecznikiem prasowym Opery Królewskiej (Kungliga Teatern) w Sztokholmie (1930–36). Jako jeden z założycieli związku kompozytorów szwedzkich (1918) działał do 1942 w jego zarządzie (1933–42 wiceprzewodniczący).

Wczesna twórczość Rangströma wyrasta z żywej w ówczesnej muzyce skandynawskiej tradycji neoromantycznej, w której łączą się wpływy Wagnera, Sibeliusa i Nielsena. Dzieła symfoniczne i operowe Rangströma cechuje faktura homofoniczna oraz monumentalna forma, opierająca się na szeregowaniu odcinków i wyrazistych cezurach; w utworach na mniejsze obsady dominuje tendencja do zwięzłości i intensywności wyrazu. Po kryzysie twórczym Rangströma w połowie lat 20. nastąpiła zmiana stylu: dominującą dotychczas homofonię zastąpiły odcinki linearne (przeważnie 2-głosowe), charakterystyczną cechą było też rozluźnienie harmoniki tonalnej w kierunku dysonansowej brzmieniowości. Rangström był twórcą pieśni komponowanych do tekstów największych poetów szwedzkich swego czasu. Poszukiwał nowych środków ekspresji wokalnej w oparciu o tzw. „melodię mowy”, wyprowadzając linię melodycznej z naturalnej intonacji i prozodii języka; wiele jego pieśni przypomina recytatyw lub swobodne arioso. W latach 30. i 40. skomponował szereg kantatowych pieśni dramatyczno-scenicznych (np. Tristans död 1935). W wypowiedziach teoretycznych Rangström podkreślał wagę lirycznych jakości wyrazowych kompozycji (również instrumentalnych, które nazywał „liryką orkiestrową”), na drugim planie stawiając rzemiosło kompozytorskie.

Literatura: F.H. Törnblom Ture Rangström, „Ord och Bild” 1934 nr 43; K. Atterberg Några tidiga instrumentalverk av Ture Rangström (‘kilka wczesnych utworów instrumentalnych Turego Rangströma’), „Musikrevy” V, 1950; P. Lindfors Ture Rangström och August Strindberg, „Musikrevy” X, 1955, wersja angielska w „Musikrevy International”, 1954; A. Helmer The National Romantic School, „Musikrevy” XV, 1960; G. Percy Gesang für den neuen Tag, „Schwedische Musik einst und jetzt”, 1970 (niemiecki zeszyt specjalny „Musikrevy” XXV, 1970); A. Helmer Ture Rangström. Liv och verk i samspel (‘Ture Rangström, związki życia i twórczości’), Sztokholm 1999 (zawiera wykaz kompozycji i bibliografię).

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe:

I Symfonia cis-moll „August Strindberg in memoriam” 1914

II Symfonia d-moll „Mitt land” (‘mój kraj’) 1919

III Symfonia Des-dur „Sång under stjärnorna” (‘pieśń pod gwiazdami’) 1929

IV Symfonia d-moll „Invocatio” 1936

poematy symfoniczne:

Dityramb 1909

En höstsång (‘pieśń jesienna’) 1911

Hafvet sjunger (‘morze śpiewa) 1913

suity orkiestrowe:

Intermezzo drammatico 1918

Divertimento elegiaco 1918

***

Partita na skrzypce i orkiestrę, 1933

Ballad na fortepian i orkiestrę, 1937

kameralne:

Kwartet smyczkowy 1909

suity na skrzypce lub wiolonczelę i fortepian

solowe:

utwory fortepianowe

Wokalno-instrumentalne:

ok. 250 pieśni na głos i fortepian (w tym ok. 80 także w wersji na głos i orkiestrę), m.in.:

Drei Gedichte 1904

Lyrik 1909

Visor (‘pieśni’), sł. A. Strindberg, 1909

Fyra melodier (‘cztery melodie’), sł. E. Josephson, 1911

Hafvets sommar (‘morskie lato’), sł. kompozytor, 1915

Idyll, sł. J. Runeberg, 1917

Fem dikter (‘pięć wierszy’), sł. B. Bergman, 1917

Notturno, sł. kompozytor, 1918

Ur Kung Eriks visor (‘z pieśni króla Eryka’), sł. G. Fröding, 1918

Romantik (‘romantyzm’), sł. J.P. Jacobsen, 1921

Legender, ballader och romanser, sł. O. Levertin, 1923

Den morka blomman (‘ciemny kwiat’), sł. B. Bergman, 1924

Fem ballader (‘pięć ballad’), sł. B. Bergman, 1924

Tristans död (‘śmierć Tristana), sł. B. Bergman, 1935

Trots allt (‘mimo wszystko’), sł. B. Bergman, 1936

Den utvalda (‘wybraniec’), sł. H. Gullberg, 1938

Sköld och svärd (‘tarcza i miecz’), sł. K. Boye, 1941

Passad (‘pasat’), sł. H. Martinson, 1946

Sceniczne:

opery:

Kronbruden (‘panna młoda w koronie’), libretto A. Strindberg, oprac. G. Jensen, I. Åby, 1915, wyst. Stuttgart 1919

Middelålderlig (‘w średniowieczu’), libretto H. Drachman, 1918, wyst. Sztokholm 1921

Gilgamesj, libretto E. Linde, 1944, ukończona i zinstrumentowana przez J. Fernströma, wyst. Sztokholm 1952