Rangström [r’aŋ~] Ture, *30 XI 1884 Sztokholm, †11 V 1947 Sztokholm, szwedzki kompozytor, dyrygent i krytyk. Uczył się kompozycji u J. Lindegrena w Sztokholmie (1903–04), następnie studiował w Berlinie kompozycję i instrumentację u H. Pfitznera oraz śpiew u J. Heya (1905–06). Studia wokalne kontynuował w Monachium (1906–07). Od 1910 uczył wokalistyki w Sztokholmie. W latach 1922–25 był pierwszym dyrygentem Göteborgs Orkesterförening. Pisywał krytyki muzyczne do dzienników „Svenska Dagbladet” (1907–09), „Stockholms Dagblad” (1910–14, 1927–30) i „Nya Dagligt Allehanda” (1938–42). Był też rzecznikiem prasowym Opery Królewskiej (Kungliga Teatern) w Sztokholmie (1930–36). Jako jeden z założycieli związku kompozytorów szwedzkich (1918) działał do 1942 w jego zarządzie (1933–42 wiceprzewodniczący).
Wczesna twórczość Rangströma wyrasta z żywej w ówczesnej muzyce skandynawskiej tradycji neoromantycznej, w której łączą się wpływy Wagnera, Sibeliusa i Nielsena. Dzieła symfoniczne i operowe Rangströma cechuje faktura homofoniczna oraz monumentalna forma, opierająca się na szeregowaniu odcinków i wyrazistych cezurach; w utworach na mniejsze obsady dominuje tendencja do zwięzłości i intensywności wyrazu. Po kryzysie twórczym Rangströma w połowie lat 20. nastąpiła zmiana stylu: dominującą dotychczas homofonię zastąpiły odcinki linearne (przeważnie 2-głosowe), charakterystyczną cechą było też rozluźnienie harmoniki tonalnej w kierunku dysonansowej brzmieniowości. Rangström był twórcą pieśni komponowanych do tekstów największych poetów szwedzkich swego czasu. Poszukiwał nowych środków ekspresji wokalnej w oparciu o tzw. „melodię mowy”, wyprowadzając linię melodycznej z naturalnej intonacji i prozodii języka; wiele jego pieśni przypomina recytatyw lub swobodne arioso. W latach 30. i 40. skomponował szereg kantatowych pieśni dramatyczno-scenicznych (np. Tristans död 1935). W wypowiedziach teoretycznych Rangström podkreślał wagę lirycznych jakości wyrazowych kompozycji (również instrumentalnych, które nazywał „liryką orkiestrową”), na drugim planie stawiając rzemiosło kompozytorskie.
Literatura: F.H. Törnblom Ture Rangström, „Ord och Bild” 1934 nr 43; K. Atterberg Några tidiga instrumentalverk av Ture Rangström (‘kilka wczesnych utworów instrumentalnych Turego Rangströma’), „Musikrevy” V, 1950; P. Lindfors Ture Rangström och August Strindberg, „Musikrevy” X, 1955, wersja angielska w „Musikrevy International”, 1954; A. Helmer The National Romantic School, „Musikrevy” XV, 1960; G. Percy Gesang für den neuen Tag, „Schwedische Musik einst und jetzt”, 1970 (niemiecki zeszyt specjalny „Musikrevy” XXV, 1970); A. Helmer Ture Rangström. Liv och verk i samspel (‘Ture Rangström, związki życia i twórczości’), Sztokholm 1999 (zawiera wykaz kompozycji i bibliografię).
Instrumentalne:
orkiestrowe:
I Symfonia cis-moll „August Strindberg in memoriam” 1914
II Symfonia d-moll „Mitt land” (‘mój kraj’) 1919
III Symfonia Des-dur „Sång under stjärnorna” (‘pieśń pod gwiazdami’) 1929
IV Symfonia d-moll „Invocatio” 1936
poematy symfoniczne:
Dityramb 1909
En höstsång (‘pieśń jesienna’) 1911
Hafvet sjunger (‘morze śpiewa) 1913
suity orkiestrowe:
Intermezzo drammatico 1918
Divertimento elegiaco 1918
***
Partita na skrzypce i orkiestrę, 1933
Ballad na fortepian i orkiestrę, 1937
kameralne:
Kwartet smyczkowy 1909
suity na skrzypce lub wiolonczelę i fortepian
solowe:
utwory fortepianowe
Wokalno-instrumentalne:
ok. 250 pieśni na głos i fortepian (w tym ok. 80 także w wersji na głos i orkiestrę), m.in.:
Drei Gedichte 1904
Lyrik 1909
Visor (‘pieśni’), sł. A. Strindberg, 1909
Fyra melodier (‘cztery melodie’), sł. E. Josephson, 1911
Hafvets sommar (‘morskie lato’), sł. kompozytor, 1915
Idyll, sł. J. Runeberg, 1917
Fem dikter (‘pięć wierszy’), sł. B. Bergman, 1917
Notturno, sł. kompozytor, 1918
Ur Kung Eriks visor (‘z pieśni króla Eryka’), sł. G. Fröding, 1918
Romantik (‘romantyzm’), sł. J.P. Jacobsen, 1921
Legender, ballader och romanser, sł. O. Levertin, 1923
Den morka blomman (‘ciemny kwiat’), sł. B. Bergman, 1924
Fem ballader (‘pięć ballad’), sł. B. Bergman, 1924
Tristans död (‘śmierć Tristana), sł. B. Bergman, 1935
Trots allt (‘mimo wszystko’), sł. B. Bergman, 1936
Den utvalda (‘wybraniec’), sł. H. Gullberg, 1938
Sköld och svärd (‘tarcza i miecz’), sł. K. Boye, 1941
Passad (‘pasat’), sł. H. Martinson, 1946
Sceniczne:
opery:
Kronbruden (‘panna młoda w koronie’), libretto A. Strindberg, oprac. G. Jensen, I. Åby, 1915, wyst. Stuttgart 1919
Middelålderlig (‘w średniowieczu’), libretto H. Drachman, 1918, wyst. Sztokholm 1921
Gilgamesj, libretto E. Linde, 1944, ukończona i zinstrumentowana przez J. Fernströma, wyst. Sztokholm 1952