Rangström, Ture

Rangström [r’aŋ_~] Ture, *30 XI 1884 Sztokholm, †11 V 1947 Sztokholm, szwedzki kompozytor, dyrygent i krytyk. Uczył się kompozycji u J. Lindegrena w Sztokholmie (1903–04), następnie studiował w Berlinie kompozycję i instrumentację u H. Pfitznera oraz śpiew u J. Heya (1905–06). Studia wokalne kontynuował w Monachium (1906–07). Od 1910 uczył wokalistyki w Sztokholmie. W latach 1922–25 był pierwszym dyrygentem Göteborgs Orkesterförening. Pisywał krytyki muzyczne do dzienników „Svenska Dagbladet” (1907–09), „Stockholms Dagblad” (1910–14, 1927–30) i „Nya Dagligt Allehanda” (1938–42). Był też rzecznikiem prasowym Opery Królewskiej (Kungliga Teatern) w Sztokholmie (1930–36). Jako jeden z założycieli związku kompozytorów szwedzkich (1918) działał do 1942 w jego zarządzie (1933–42 wiceprzewodniczący).

Wczesna twórczość Rangströma wyrasta z żywej w ówczesnej muzyce skandynawskiej tradycji neoromantycznej, w której łączą się wpływy Wagnera, Sibeliusa i Nielsena. Dzieła symfoniczne i operowe Rangströma cechuje faktura homofoniczna oraz monumentalna forma, opierająca się na szeregowaniu odcinków i wyrazistych cezurach; w utworach na mniejsze obsady dominuje tendencja do zwięzłości i intensywności wyrazu. Po kryzysie twórczym Rangströma w połowie lat 20. nastąpiła zmiana stylu: dominującą dotychczas homofonię zastąpiły odcinki linearne (przeważnie 2-głosowe), charakterystyczną cechą było też rozluźnienie harmoniki tonalnej w kierunku dysonansowej brzmieniowości. Rangström był twórcą pieśni komponowanych do tekstów największych poetów szwedzkich swego czasu. Poszukiwał nowych środków ekspresji wokalnej w oparciu o tzw. „melodię mowy”, wyprowadzając linię melodycznej z naturalnej intonacji i prozodii języka; wiele jego pieśni przypomina recytatyw lub swobodne arioso. W latach 30. i 40. skomponował szereg kantatowych pieśni dramatyczno-scenicznych (np. Tristans död 1935). W wypowiedziach teoretycznych Rangström podkreślał wagę lirycznych jakości wyrazowych kompozycji (również instrumentalnych, które nazywał „liryką orkiestrową”), na drugim planie stawiając rzemiosło kompozytorskie.

Literatura: F.H. Törnblom Ture Rangström, „Ord och Bild” 1934 nr 43; K. Atterberg Några tidiga instrumentalverk av Ture Rangström (‘kilka wczesnych utworów instrumentalnych Turego Rangströma’), „Musikrevy” V, 1950; P. Lindfors Ture Rangström och August Strindberg, „Musikrevy” X, 1955, wersja angielska w „Musikrevy International”, 1954; A. Helmer The National Romantic School, „Musikrevy” XV, 1960; G. Percy Gesang für den neuen Tag, „Schwedische Musik einst und jetzt”, 1970 (niemiecki zeszyt specjalny „Musikrevy” XXV, 1970); A. Helmer Ture Rangström. Liv och verk i samspel (‘Ture Rangström, związki życia i twórczości’), Sztokholm 1999 (zawiera wykaz kompozycji i bibliografię).