Peterson-Berger [pʹɛ:teszon bʹærjer] Wilhelm, *27 II 1867 Ullånger (Ångermanland), †3 XII 1942 Östersund, szwedzki kompozytor, pisarz i krytyk. W latach 1886–89 studiował w klasie organów i kompozycji w konserwatorium w Sztokholmie. Studia kontynuował w Dreźnie (1889–90, 1892–94). W 1895 osiadł w Sztokholmie, gdzie w latach 1896–1930 działał jako krytyk muzyczny dziennika „Dagens Nyheter” z przerwami w latach 1908–10, kiedy związany był jako reżyser z Operą Królewską (Kungliga Teatern), oraz w latach 1920–21, gdy odbył podróż do Włoch. Od 1930 mieszkał na wyspie Frösö w północnej Szwecji (Jämtland), gdzie obecnie znajduje się jego muzeum.
Peterson-Berger jest zaliczany do szwedzkiej szkoły narodowo-romantycznej, odwołującej się do kultury ludowej, sag skandynawskich oraz przeżyć związanych z naturą. Najistotniejszą cechą jego stylu jest liryczna nastrojowość, występująca szczególnie w miniaturach fortepianowych (np. Frösöblomster) oraz pieśniach do poezji m.in. wybitnego neoromantyka szwedzkiego, E.A. Karlfeldta, jak również w Koncercie skrzypcowym fis-moll. Utwory symfoniczne Petersona-Bergera posiadają bardzo często odniesienia programowe. W II Symfonii „Sunnanfärd”, nawiązującej do Podróży na Południe Goethego, Peterson-Berger przedstawił odmienność kultury nordyckiej i śródziemnomorskiej jako przejawy żywiołów dionizyjskiego i apolińskiego. W III Symfonii „Same-Ätnam” (‘Laponia’) wykorzystał japońskie melodie ludowe, tzw. jojkar. Poglądy estetyczne Petersona-Bergera, ukształtowane pod wpływem filozofii Nietzschego i estetyki Wagnera, doszły do głosu w pięciu dramatach muzycznych, do których sam napisał libretta. Jeden z nich, Arnljot na motywach Sagi o św. Olofie S. Sturlassona, zyskał miano opery narodowej; w operze komicznej Domedagsprofeterna natomiast widoczne są elementy pastiszu literatury i muzyki XVII w. Peterson-Berger przetłumaczył na język szwedzki wiele pism teoretycznych Wagnera. Jako krytyk wypowiadał się – często w satyrycznej formie – przeciw efektownej wirtuozerii i akademizmowi.
Literatura: S. Beite Wilhelm Peterson-Berger. En känd och okänd tondiktare (‘Wilhelm Peterson-Berger, znany i nieznany poeta dźwięków’), Östersund 1965 (zawiera bibliografię i dyskografię); G. Percy Leading Swedish Composers of the Twentieth Century, w: Swedish Music – Past and Present, wyd. specjalne „Musikrevy”, 1967; L. Hedwall Wilhelm Peterson-Berger, „Schwedische Musik einst und heute”, 1970 (niem. zeszyt specjalny „Musikrevy” XXV, 1970); G. Percy Five Swedish National Romantics, w: Tradition and Progress in Swedish Music, red. B. Pleijel, Sztokholm 1973; L. Hedwall Wilhelm Peterson-Berger. Life and Works, Sztokholm 1984
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Orientalisk dans (‘taniec wschodni’) na orkiestrę, 1890
Majkarneval i Stockholm (‘karnawał majowy w Sztokholmie’), uwertura, 1893
Förspel till Sveagaldrar (‘przygrywka do pieśni szwedzkich’), uwertura, 1897
I Symfonia B-dur „Baneret” (‘proporzec’), 1903, poprawiona 1933
II Symfonia Es-dur „Sunnanfärd” (‘podróż na południe’), 1910
III Symfonia f-moll „Same-Ätnam” (‘Laponia’) 1915
Earina (‘wiosna’), suita na orkiestrę, 1917
Italiana, suita na orkiestrę, 1922
IV Symfonia A-dur „Holmia” (‘Sztokholm’) 1929
V Symfonia b-moll „Solitudo”, 1933
Törnrosasagan (‘baśń o śpiącej królewnie’), suita wg opery Lyckan na orkiestrę, 1934
Ur Frösöblomster, suita na małą orkiestrę, 1934
na instrument solo i orkiestrę:
I somras (‘zeszłego lata’), suita na fortepian i orkiestrę, 1903
Romans d-moll na skrzypce i fortepian lub orkiestrę, 1915
Koncert fis-moll na skrzypce i fortepian lub orkiestrę, 1928
kameralne:
I Sonata e-moll na skrzypce i fortepian, 1887
Bolero, Cantilena na skrzypce i fortepian, 1888
Melodi F-dur na skrzypce i fortepian, 1889
Preludium na 2 skrzypiec, 1889
Lyrisk sång (‘pieśń liryczna’) na skrzypce i fortepian, 1895
Suita op. 15 na skrzypce i fortepian, 1896
3 melodier ur Frösöblomster na skrzypce i fortepian, 1904
Irmelin Rose na skrzypce i fortepian, 1909
Serenad ur 4 danspoem na skrzypce i fortepian, 1909
II Sonata G-dur na skrzypce i fortepian, 1910
En visa utan ord (‘piosenka bez słów’) na skrzypce i fortepian, 1916
Melodi d-moll na skrzypce i fortepian, 1916
5 sånger na skrzypce i fortepian, 1917
Canzone, Melodia na skrzypce i fortepian, wyd. 1952
Preludium, Intermezzo na 2 skrzypiec, wyd. 1952
na fortepian:
m.in.:
Frösöblomster (‘kwiaty z Frösö’) op. 16 na fortepian, 1896
Norrländsk rapsodi (‘rapsodia z Norrland’) na fortepian, 1898
4 danspoem (‘4 poematy taneczne’) na fortepian, 1900
Frösöblomster, ny samling (‘kwiaty z Frösö, nowy zbiór’) na fortepian, 1900
Sånger (‘pieśni’) na fortepian, 2 zbiory, 1907, 1913
Frösöblomster III na fortepian, 1917
3 nya danspoem (‘3 nowe poematy taneczne’) na fortepian, 1923
Anakreontika I na fortepian, 1923
Anakreontika II na fortepian, 1935
3 tondikter (‘3 poematy dźwięk.’) na fortepian, 1926
Wokalno-instrumentalne:
pieśni na głos i fortepian do sł. J.P. Jacobsena, E. van der Recke, P.D.A. Atterboma i in.
Svensk lyrik na głos i fortepian, I seria, sł. W. von Heidenstam, O. Levertin, G. Fröding, V. Rydberg, 6 zbiorów, 1896–1913, II seria, sł. E.A. Karlfeldt, 7 zbiorów, 1900–28, III seria, sł. A. Strindberg, A. Österling, B. Bergman, G. Fröding, 6 zbiorów, 1911–24
pieśni na chóry, na głos i orkiestrę, na głosy solowe, chór i orkiestrę, kantaty
Sceniczne:
Ran, dramat muzyczny, libr. kompozytor, 1900, wyst. Sztokholm 1903
Lyckan (‘szczęście’), dramat muzyczny, libr. kompozytor, 1903, wyst. Sztokholm 1903
Arnljot, dramat muzyczny, libr. kompozytor, 1909, wyst. Sztokholm 1910
Domedagsprofeterna (‘prorocy dnia sądu’), dramat muzyczny, libr. kompozytor, 1917, wyst. Sztokholm 1919
Adils och Elisiv, dramat muzyczny, libr. kompozytor, 1924, wyst. Sztokholm 1927
Opracowania:
20 jämtpolskor (‘20 melodii ludowych z Jämtland’) ze zbioru S. Sahlina na 2 skrzypiec, 1902
Svensk folkmusik (‘szwedzka muzyka ludowa’) na fortepian, 2 zbiory, 1906
Jämtlandssången (‘melodia ludowa z Jämtland’) na 2 skrzypiec, 1932
