Partch [pˊa:rcz] Harry, *24 VI 1901 Oakland (Kalifornia), †3 IX 1974 San Diego, amerykański kompozytor, projektant i wytwórca instrumentów, wykonawca. We wczesnej młodości pobierał lekcje gry na fortepianie i był taperem; dalsze wykształcenie muzyczne zdobywał jako autodydakta. Od 1920 działał przez kilkanaście lat w Kalifornii jako nauczyciel muzyki, skrzypek i korektor. W tym samym czasie prowadził doświadczenia nad strojem równomiernie temperowanym, wykorzystując odpowiednio przystosowane instrumenty smyczkowe. W latach 1934–35 kontynuował swe badania akustyczne w Anglii. Powróciwszy w 1935 do USA, przemierzał zachodnie stany, odnotowując skutki kryzysu gospodarczego, następnie osiedlił się na Środkowym Zachodzie. W latach 1944–47 związany był z University of Wisconsin w Madison. W latach 1950–51 współpracował z B. Johnstonem w Oakland, w 1953 założył zespół Gate 5 Ensemble. Od 1956 działał w University of Illinois w Urbana, gdzie wystawiał swoje dojrzałe utwory sceniczne; jego bliskim współpracownikiem i przyjacielem był tam słynny perkusista Danlee Mitchell. W 1958 współpracował z Madeline Tourtelot przy produkcji 3 filmów. Od 1962 do końca życia działał w rodzinnej Kalifornii. Kolekcja instrumentów Partcha znajduje się obecnie w Montclair State University w New Jersey.
Swą działalność muzyczną związał Partch z Kalifornią i Środkowym Zachodem, co pozwoliło mu uniezależnić się od głównych nurtów twórczości amerykańskiej rozwijających się w wielkich miastach na Wschodnim Wybrzeżu: Bostonie, Nowym Jorku i Filadelfii. Zainteresowania twórcze Partcha były bliskie poszukiwaniom tego nurtu rodzimej II awangardy, który dystansował się od tradycyjnego materiału dźwiękowego (usankcjonowanego przez strój równomiernie temperowany i klasyczne instrumentarium), jak również od wzorców ekspresji o rodowodzie XIX-wiecznym. Dziedzictwu temu przeciwstawił Partch z jednej strony własną propozycję stroju (tzw. system monofoniczny oparty na skali 43-tonowej), z drugiej zaś – obszerny zasób nowych instrumentów, które sam projektował i konstruował. Instrumenty te – chordofony, idiofony o określonej wysokości (drewniane, bambusowe, szklane, metalowe, szklano-drewniane i metalowo-drewniane) oraz aerofony, wszystkie o oryginalnych nazwach (np. blue rainbow, marimba eroica, eucal blossom, spoils of war) – pozwoliły mu uzyskać niezwykle zróżnicowany zakres barw dźwiękowych. Ponadto, w wielu utworach wyeksponował Partch element rytmu skojarzony z repetycją figur dźwiękowych, co pozwala uznać go za jednego z prekursorów nurtu minimal i repetitive music. Ważnym źródłem inspiracji Partcha była antyczna muzyka grecka, a także muzyka wielu kultur światowych (Afryki, Chin i Japonii). Rezultatem tych oddziaływań stała się jego idea corporeal music, łączącej w sobie elementy słowa i akcji scenicznej o znamionach rytuału, a zarazem fizykalne aspekty dźwięku. Partch pozostał również otwarty na przejawy współczesnego życia amerykańskiego, zwłaszcza na negatywne zjawiska społecznie towarzyszące kryzysowi gospodarczemu w latach 30., o czym świadczą m.in. utwory: The Letter. A Depression Message from a Hobo Friend oraz US Highball. A Musical Account of a Transcontinental Hobo Trip. Znaczącą częścią działalności Partcha była refleksja teoretyczna nad własną twórczością; jej kwintesencją jest praca Genesis of a Music.
Literatura: T. McGeary The Music of Harry Partch, Brooklyn 1991 (katalog twórczości, bibliografii i dyskografii); J. Barzun Genesis of a Music by Harry Partch, w: American Panorama, red. E. Larrabee, Nowy Jork 1957; P. Earls Harry Partch: „ Verses” in Preparation for „Delusion of the Fury”, „Yearbook, Inter-American Institute for Musical Research” III, 1967; A. Woodbury Harry Partch. Corporeality and Monophony, „Source” I, 1967; B. Johnston The Corporealism of Harry Partch, „Perspectives of New Music” XIII, 1974/75; W. Zimmermann Ben Johnston on Harry Partch, w: Desert Plants. Conversations with 23 American Musicians, Vancouver 1976; J. Fritsch Die Tonalität des Harry Partch, w: Avantgarde Jazz Pop, red. R. Brinkmann, Moguncja 1978; D.S. Augustine Four Theories of Music in the United States. 1900–1950, Ann Arbor 1979; G.A. Hackbarth An Analysis of Harry Partch’s „Daphne of the Dunes”, Ann Arbor 1979; W. Burt The Music of Harry Partch, Melbourne 1982; W. Salmon The Influence of Noh on Harry Partch’s „Delusion of the Fury”, „Perspectives of New Music” XXII, 1984; R. Maltz Microtonal Techniques in the Music of Harry Partch and Ben Johnston, „Music Research Forum” VII, 1992; B. Gilmore On Harry Partch’s „Seventeen Lyrics of Li Po”, „Perspectives of New Music” XXX, 1992, uzup. „Perspectives of New Music” XXXI, 1993; B. Gilmore „A Soul Tormented”. Alwin Nikolais and Harry Partch’s „The Bewitched”, „The Musical Quarterly” LXXXI, 1995; Z. Skowron Nowa muzyka amerykańska, Kraków 1995; R. Kassel The Evolution of Harry Partch’s Monophony, Ann Arbor 1996; B. Gilmore Harry Partch. A Biography, New Haven 1998.
Kompozycje:
Instrumentalne:
Study na harmonic canon I i kitarę I, 1964
And on the Seventh Day Petals Fell in Petaluma na duży zespół instrumentalny, 1966
Delusion of the Fury. A Ritual of Dream and Delusion na duży zespół instrumentalny z udziałem aktorów, chóru i tancerzy, libretto kompozytor na podstawie tradycyjnych wątków japońskich i afrykańskich, 1966
Wokalno-instrumentalne:
By the Rivers of Babylon na głos i przystosowaną altówkę (adapted viola), sł. Psalm CXXXVII, 1931; wersja zrewid. na głos, wiolonczelę, kitarę II i chromelodeon, 1955
The Potion Scene from Romeo and Juliet na głos i przystosowaną altówkę, sł. W. Szekspir, 1931; wersja zrewid. na 1 głos, 2 soprany, wiolonczelę i instrumenty oryginalne, 1955
The Lord is My Shepherd na głos i przystosowaną altówkę, sł. Psalm XXIII, 1932; wersja zrewid. na głos, chromelodeon i kitarę, 1943
17 Lyrics of Li Po na głos i przystosowaną altówkę, 1933
The Wayward: Barstow. Eight Hitchhiker Inscriptions from a Highway Railing at Barstow, California, cykl na głos i przystosowaną gitarę (adapted guitar), 1941; wersja zrewid. na 2 głosy, kitarę, chromelodeon, diamond marimbę i boo, 1968
US Highball. A Musical Account of a Transcontinental Hobo Trip na głosy, gitarę I, kitarę i chromelodeon, 1943; wersja zrewid., 1955
San Francisco. A Setting of the Cries of Two Newsboys on a Foggy Night in the Twenties na 2 barytony, przystosowaną altówkę, kitarę i chromelodeon, 1943
The Letter. A Depression Message from a Hobo Friend na głos, przystosowaną gitarę i kitarę, 1943; wersja zrewid., 1972
Dark Brother na głos, chromelodeon, przystosowaną altówkę, kitarę i marimbę basową, sł. T. Wolfe, 1943
2 Settings from „Finnegans Wake” na sopran, 2 flety i kitarę, sł. J. Joyce, 1944
Yankee Doodle Fantasy na sopran, flety, obój, fleksaton i chromelodeon, 1944
Intrusions na głos i zespół instrumentalny, 1950
King Oedipus na 10 głosów solowych, chór i duży zespół instrumentalny, sł. wg W.B. Yeatsa i Sofoklesa, 1951; wersja zrewid. pt. Oedipus, sł. kompozytor i J. Churchill wg Sofoklesa, 1954; końcowa rewizja, 1967
Plectra and Percussion Dances, cykl na głosy i duży zespół instrumentalny, 1952
Even Wild Horses. Dance Music for an Absent Drama na głosy i duży zespół instrumentalny, sł. A. Rimbaud, 1952
Ring around the Moon. A Dance Fantasm for Here and Now na głosy i duży zespół instrumentalny, sł. kompozytor, 1953
2 Settings from Lewis Caroll: The Mock Turtle Song na głos i zespół instrumentalny, 1954
O Frabjous Day! na głos i zespół instrumentalny, 1954
Ulysses at the Edge na głosy, trąbkę, kontrabas i instrumenty perkusyjne, 1955; wersja zrewid., 1962
The Bewitched, dance satire na sopran, chór, tancerzy i duży zespół instrumentalny, libretto kompozytor, 1956
Revelation in the Courthouse Park na 16 głosów solowych, 4 recytatorów, chór, tancerzy i duży zespół instrumentalny, sł. wg Bachantek Eurypidesa, 1960
Bless This Home na głos, obój i zespół instrumentalny, sł. V. Prockelo, 1961
Rotate the Body in all its Planes na sopran, chór i duży zespół instrumentalny, 1961
Water! Water!, intermedium satyryczne na głosy solowe, chóry i duży zespół instrumentalny, libretto kompozytor, 1961
Muzyka do filmów:
Windsong, reż. M. Tourtelot, na duży zespół instrumentalny, 1958; wersja zrewid. w 1967 jako balet Daphne of the Dunes
The Dreamer that Remains. A Study in Loving, reż. S. Pouliot, 1972
Prace:
A New Instrument, „Musical Opinion” LVIII, 1934/35
Genesis of a Music. An Account of a Creative Work, its Roots and its Fulfillments, Madison (Wisconsin) 1949, 2. wyd. 1974
The Ancient Magic, „Music Journal” XVII, 1959
The University and the Creative Arts. Comment, „Arts in Society” II, 1963
Lecture, „Source” I, 1967
Harry Partch. „Bitter Music”. Collected Journals, Essays, Introductions and Librettos, red. T. McGeary, Urbana (Illinois) 1991
Enclosures, t. 3, red. P. Blackburn, Saint Paul 1997 (szkicownik Partca)