Partch, Harry

Partch [pˊa:^rcz] Harry, *24 VI 1901 Oakland (Kalifornia), †3 IX 1974 San Diego, amerykański kompozytor, projektant i wytwórca instrumentów, wykonawca. We wczesnej młodości pobierał lekcje gry na fortepianie i był taperem; dalsze wykształcenie muzyczne zdobywał jako autodydakta. Od 1920 działał przez kilkanaście lat w Kalifornii jako nauczyciel muzyki, skrzypek i korektor. W tym samym czasie prowadził doświadczenia nad strojem równomiernie temperowanym, wykorzystując odpowiednio przystosowane instrumenty smyczkowe. W latach 1934–35 kontynuował swe badania akustyczne w Anglii. Powróciwszy w 1935 do USA, przemierzał zachodnie stany, odnotowując skutki kryzysu gospodarczego, następnie osiedlił się na Środkowym Zachodzie. W latach 1944–47 związany był z University of Wisconsin w Madison. W latach 1950–51 współpracował z B. Johnstonem w Oakland, w 1953 założył zespół Gate 5 Ensemble. Od 1956 działał w University of Illinois w Urbana, gdzie wystawiał swoje dojrzałe utwory sceniczne; jego bliskim współpracownikiem i przyjacielem był tam słynny perkusista Danlee Mitchell. W 1958 współpracował z Madeline Tourtelot przy produkcji 3 filmów. Od 1962 do końca życia działał w rodzinnej Kalifornii. Kolekcja instrumentów Partcha znajduje się obecnie w Montclair State University w New Jersey.

Swą działalność muzyczną związał Partch z Kalifornią i Środkowym Zachodem, co pozwoliło mu uniezależnić się od głównych nurtów twórczości amerykańskiej rozwijających się w wielkich miastach na Wschodnim Wybrzeżu: Bostonie, Nowym Jorku i Filadelfii. Zainteresowania twórcze Partcha były bliskie poszukiwaniom tego nurtu rodzimej II awangardy, który dystansował się od tradycyjnego materiału dźwiękowego (usankcjonowanego przez strój równomiernie temperowany i klasyczne instrumentarium), jak również od wzorców ekspresji o rodowodzie XIX-wiecznym. Dziedzictwu temu przeciwstawił Partch z jednej strony własną propozycję stroju (tzw. system monofoniczny oparty na skali 43-tonowej), z drugiej zaś – obszerny zasób nowych instrumentów, które sam projektował i konstruował. Instrumenty te – chordofony, idiofony o określonej wysokości (drewniane, bambusowe, szklane, metalowe, szklano-drewniane i metalowo-drewniane) oraz aerofony, wszystkie o oryginalnych nazwach (np. blue rainbow, marimba eroica, eucal blossom, spoils of war) – pozwoliły mu uzyskać niezwykle zróżnicowany zakres barw dźwiękowych. Ponadto, w wielu utworach wyeksponował Partch element rytmu skojarzony z repetycją figur dźwiękowych, co pozwala uznać go za jednego z prekursorów nurtu minimal i repetitive music. Ważnym źródłem inspiracji Partcha była antyczna muzyka grecka, a także muzyka wielu kultur światowych (Afryki, Chin i Japonii). Rezultatem tych oddziaływań stała się jego idea corporeal music, łączącej w sobie elementy słowa i akcji scenicznej o znamionach rytuału, a zarazem fizykalne aspekty dźwięku. Partch pozostał również otwarty na przejawy współczesnego życia amerykańskiego, zwłaszcza na negatywne zjawiska społecznie towarzyszące kryzysowi gospodarczemu w latach 30., o czym świadczą m.in. utwory: The Letter. A Depression Message from a Hobo Friend oraz US Highball. A Musical Account of a Transcontinental Hobo Trip. Znaczącą częścią działalności Partcha była refleksja teoretyczna nad własną twórczością; jej kwintesencją jest praca Genesis of a Music.

Literatura: T. McGeary The Music of Harry Partch, Brooklyn 1991 (katalog twórczości, bibliografii i dyskografii); J. Barzun Genesis of a Music by Harry Partch, w: American Panorama, red. E. Larrabee, Nowy Jork 1957; P. Earls Harry Partch: „ Verses” in Preparation for „Delusion of the Fury”, „Yearbook, Inter-American Institute for Musical Research” III, 1967; A. Woodbury Harry Partch. Corporeality and Monophony, „Source” I, 1967; B. Johnston The Corporealism of Harry Partch, „Perspectives of New Music” XIII, 1974/75; W. Zimmermann Ben Johnston on Harry Partch, w: Desert Plants. Conversations with 23 American Musicians, Vancouver 1976; J. Fritsch Die Tonalität des Harry Partch, w: Avantgarde Jazz Pop, red. R. Brinkmann, Moguncja 1978; D.S. Augustine Four Theories of Music in the United States. 1900–1950, Ann Arbor 1979; G.A. Hackbarth An Analysis of Harry Partch’s „Daphne of the Dunes”, Ann Arbor 1979; W. Burt The Music of Harry Partch, Melbourne 1982; W. Salmon The Influence of Noh on Harry Partch’s „Delusion of the Fury”, „Perspectives of New Music” XXII, 1984; R. Maltz Microtonal Techniques in the Music of Harry Partch and Ben Johnston, „Music Research Forum” VII, 1992; B. Gilmore On Harry Partch’s „Seventeen Lyrics of Li Po”, „Perspectives of New Music” XXX, 1992, uzup. „Perspectives of New Music” XXXI, 1993; B. Gilmore „A Soul Tormented”. Alwin Nikolais and Harry Partch’s „The Bewitched”, „The Musical Quarterly” LXXXI, 1995; Z. Skowron Nowa muzyka amerykańska, Kraków 1995; R. Kassel The Evolution of Harry Partch’s Monophony, Ann Arbor 1996; B. Gilmore Harry Partch. A Biography, New Haven 1998.