Osculati, Giulio

Osculati, Osculatus, Giulio, Iulius, Iulio, *2. połowa XVI w. Lodi (koło Cremony), †ok. 1620, włoski kompozytor i śpiewak (tenor). Okres jego największej aktywności przypadł na lata pobytu w Polsce; od ok. 1601 działał jako śpiewak w kapeli królewskiej Zygmunta III w Krakowie i Warszawie. Jego funkcję wymienia lista muzyków królewskich sporządzona 18 III 1602 z okazji wyjazdu kapeli z Wilna do Warszawy. Osculati powrócił do Włoch między 1609 a 1614, a od X 1614 zajmował stanowisko kapelmistrza w kościele S. Maria Incoronata w Lodi. Być może w latach 1616–21 był zwierzchnikiem T. Meruli, organisty w S. Maria Incoronata, przed przybyciem tego ostatniego do Polski.

Osculati przybył do Polski jako nieznany muzyk, doświadczenie kompozytor zdobył w kapeli królewskiej, kierowanej przez A. Pacellego. Wskazuje na to podobieństwo stylu obu twórców, wybór tych samych technik (polifoniczna, w tym imitacyjna i polichóralna) oraz gatunków (motet, msza). Z okresu pobytu w Polsce pochodzą dwie publikacje Osculatiego: zbiór mszy 5-głosowych a cappella dedykowanych Zygmuntowi III oraz jedno- i dwuchórowe motety dedykowane wojewodzie trockiemu A. Chodkiewiczowi. W antologii Melodiae sacrae pod redakcją V. Liliusa (Kraków 1604, zachowane niekompletnie) zawierającej utwory królewskich muzyków znalazł się 5-głosowy motet Osculatiego Nativitas tua Dei genitrix. Kompozytor zastosował w tym motecie, podobnie jak w zbiorze mszy, stile antico. Polifonię Osculatiego cechuje technika przeimitowana, jednoczesne prowadzenie tematu i jego inwersji, brak kontrastów metryczno-fakturalnych, równouprawnienie głosów, dominacja ruchu łącznego w melodii, melizmaty typowe dla muzyki XVI wieku. Do cech nowszych należą krótsze tematy i bardziej sylabiczne traktowanie tekstu. W utworach polichóralnych z 1609 oraz zawartych w Tabulaturze pelplińskiej i antologiach, podobnie jak w kompozycjach Pacellego, znajdujemy mieszaninę cech wiązanych ze szkołą rzymską i wenecką. Osculati operuje tradycyjnym typem polichóralności: chóry stanowią niepodzielną całość, są jednorodne pod względem barwy, panuje między nimi równowaga, najczęściej oba prezentują kolejne odcinki tekstu, ustępy tutti występują zawsze na końcu, ale także w przebiegu utworu (np. na początku In omnibus requiem quaesivi dla podkreślenia słowa „wszyscy”). Dominuje homorytmia (obok imitacji i polirytmii), brak zmian metrycznych. Z wyjątkiem motetu Puer qui natus, zbliżającego się do szeroko rozpowszechnionej w Europie Północnej weneckiej formy rondowej (refren „Alleluia”), panuje forma przekomponowana. W motetach tych Osculati jako pierwszy z Włochów działających w Polsce wprowadził towarzyszenie organów, bliskie typowi basso seguente. Bardziej zróżnicowany jest ostatni zbiór Osculatiego (psalmy i opracowania Magnificat), wydany już po wyjeździć kompozytora z Warszawy, ale być może tworzony jeszcze w Polsce. Obok utworów zbliżonych do wcześniejszych kompozycji polichóralnych występują tam dzieła daleko odchodzące od polichóralności typu renes. Stosowana jest w nich technika koncertująca, co przejawia się w częstym wprowadzaniu odcinków solowych i małogłosowych, traktowanych niekiedy wirtuozyjnie (np. psalm 112 Laudate pueri). Rola instrumentów ogranicza się do dublowania partii wokalnych. Przestrzeganie zalecanych przez teoretyków relacji oktawowo-unisonowych pomiędzy głosami basowymi w odcinkach tutti świadczy o przeznaczeniu tych kompozycji do wykonania przestrzennego. Poza wymienionymi zbiorami, utwory Osculatiego publikowane były w antologiach, głównie niemieckich, obok kompozycji innych Włochów działających w Polsce (L. Marenzia, V. Bertolusiego, A. Pacellego, G.C. Gabussiego, A. Stabilego, A. Patarta).

Literatura: A. i Z.M. Szweykowscy Włosi w kapeli królewskiej polskich Wazów, Kraków 1997.