logotypes-ue_ENG

Nottebohm, Gustav

Biogram i literatura

Nottebohm [nʹotebo:m] Martin Gustav, *12 XI 1817 Lüdenscheid (Westfalia), †29 X 1882 Graz, niemiecki muzykolog, nauczyciel muzyki i kompozytor. W latach 1838–39 studiował muzykę w Berlinie u L. Bergera i S.W. Dehna, w 1840–45 w Lipsku pod kierunkiem F. Mendelssohna-Bartholdy’ego i R. Schumanna. Od 1846 działał w Wiedniu, gdzie oddawał się pracy twórczej, pedagogicznej (głównie teoria muzyki i gra na fortepianie) i naukowej, m.in. w latach 1864–65 był archiwistą Gesellschaft der Musikfreunde. Przyjaźnił się z R. Schumannem, R. Volkmannem i J. Brahmsem, czego świadectwem jest zachowana korespondencja. Kompozycje Nottebohma nie zyskały trwałej popularności (większość pozostała w rękopisach), natomiast jego działalność pedagogiczna zaskarbiła mu uznanie współczesnych, a dorobek naukowy zapewnił stałe miejsce w historii muzyki.

Nottebohm jako jeden z pierwszych zaczął systematycznie gromadzić i studiować szkice muzyczne Beethovena, co pozwoliło na zrewidowanie chronologii powstania niektórych utworów oraz poznanie procesu twórczego tego kompozytora. Nottebohm współpracował przy wydaniu krytycznym L. van Beethovens Werke (Lipsk 1862–65) i przygotował katalog tematyczny jego kompozycji (2. wyd. 1868). Wyniki badań źródłowych publikował w licznych artykułach, wydanych później zbiorczo w książkach Beethoveniana (głównie artykuły z „Allgemeine Musikzeitung” z lat 1869–71), Beethovens Studien i pośmiertnie w Zweite Beethoveniana (artykuły z „Musikalisches Wochenblatt” z lat 1875–79), które wraz z monografiami szkicowników Beethovena (1865, 1880) przez długie lata były podstawowym materiałem źródłowym dla badań nad twórczością tego kompozytora, a sporządzony przez Nottebohma katalog tematyczny stanowił bazę dla katalogu G.L. Kinsky’ego (1955).

Duże znaczenie miały również jego studia nad twórczością Mozarta (Mozartiana 1880, współpraca przy redakcji W.A. Mozarts Werke, a według najnowszych badań w ostatnich latach życia praca nad przygotowaniem monografii sonat i fantazji fortepianowych Mozarta) i opracowanie katalogu tematycznego F. Schuberta (1874), który stał się podstawą dla katalogu O.E. Deutscha (1951).

Nottebohm należy – obok O. Jahna, L. von Köchla i F. Chrysandera – do generacji badaczy, którzy opierając się na udokumentowanych faktach i kompleksowej krytyce źródeł muzycznych zapoczątkowali nowoczesny sposób prowadzenia badań biograficznych i edytorskich. Jego prace stały się w ostatnich latach przedmiotem refleksji muzykologicznej (T.M. Whelan), a korespondencja dostarcza ciekawych informacji na temat organizacji życia muzycznego w XIX wieku.

Literatura: E. Mandyczewski Namen- und Sachregister zu Nottebohms Beethoveniana und Zweite Beethoveniana, Lipsk 1888, przedr. 1970; J. Brahms Briefwechsel, wyd. W. Altmann, t. 14, Lipsk 1920; Gustav Nottebohms Briefe an R. Volkmann, wyd. H. Clauss, Lüdenscheid 1967 (zawiera notę biograficzną, także korespondencję Nottebohmsa z R. Schumannem); F. Grasberger Gustav Nottebohms. Verdienst und eines Musikgelehrten, „Österreichische Musikzeitschrift” XXII, 1967; R. Federhofer-Königs Das Wiener Musikleben der Jahre 1846–1848 in der Korrespondenz Gustav Nottebohms – R. Schumann, „Studien zur Musikwissenschaft” XXXVII, 1986 (zawiera niepublikowane listy Nottebohmsa); H.J. Moser Gustav Nottebohms, «Westfälische Lebensbilder» VI, red. W. Steffens i H. Zuchorn, Münster 1957; L. Lockwood Nottebohms Revisited, w: Current Thoughts in Musicology, red. J.W. Grubbs i L. Perkins, Austin 1976; M. Schwager Nottebohms Revisited. Beethoven’s op. 14 no 1 in Perspective, „Studi musicali” XVI, 1987; T.M. Whelan Towards a History of Sketch Studies, dysertacja Brandeis University, 1990; D.L. Sills Bloch, Beethoven and Nottebohms. The Creative Process, «Studies in the History of Music» III, Nowy Jork 1992; I. Fellinger Unbekannte Mozart-Studien Nottebohms, w księdze kongresu Mozartowskiego 1991, red. I. Fuchs, Baden 1993.

Prace i kompozycje

Prace

Ein Skizzenbuch von Beethoven, Lipsk 1865 oraz Ein Skizzenbuch von Beethoven aus dem Jahre 1803, Lipsk 1880, wyd. razem pt. Zwei Skizzenbücher von Beethoven aus den Jahren 1801 bis 1803, oprac. P. Mies, 1924, przedr. Wiesbaden 1970

Thematisches Verzeichnis der im Druck erschienenen Werke von L. van Beethoven, 2. wyd. Lipsk 1868, przedr. Wiesbaden 1969

Beethoveniana, Lipsk 1872, 2. wyd. 1925, przedr. Nowy Jork 1970

Beethovens Studien I. Beethovens Unterricht bei J. Haydn, Albrechtsberger und Salieri, Lipsk 1873

Thematisches Verzeichnis der im Druck erschienenen Werke F. Schuberts, Wiedeń 1874

Mozartiana, Lipsk 1880, przedr. Walluf koło Wiesbaden 1972

Zweite Beethoveniana, red. E. Mandyczewski, Lipsk 1887, 2. wyd. 1925, przedr. Nowy Jork 1970

Verzeichnis der musikalischen Autographe von L. van Beethoven, red. G. Adler, Wiedeń 1890

wydania:

L. van Beethoven Missa solemnis, wyciąg fortepianowy, Moguncja b.r.

D. Scarlatti 60 Klaviersonaten, Lipsk b.r.

redakcja:

A.W. Ambros Geschichte der Musik, t. 4, 1878, 2. wyd. 1881

Kompozycje

Charakterstücke op. 6 na fortepian, wyd. Berlin b.r.

Fliegende Blätter op. 10 na fortepian, wyd. Lipsk b.r.

3 Caprices op. 11 na fortepian, wyd. Lipsk b.r.

Klavier-Stücke op. 13–15 na fortepian, wyd. Lipsk b.r.

Kwartet fortepianowy f-moll op. 1, wyd. Lipsk 1843

Trio fortepianowe C-dur op. 4, wyd. Lipsk 1844

Variationen über ein Thema von J.S. Bach d-moll (Sarabande) na fortepian na 4 ręce, wyd. Lipsk 1865