Niecks, Friedrich

Niecks [ni:ks] Friedrich, *3 II 1845 Düsseldorf, †24 VI 1924 Edynburg, niemiecki skrzypek, pedagog i pisarz muzyczny osiadły w Wielkiej Brytanii. Muzyki uczył się prywatnie, początkowo u ojca, muzyka orkiestrowego i dyrygenta w Düsseldorfie; następnie kontynuował naukę gry na skrzypcach u W. Langhansa, J. Grünewalda i L. Auera, a kompozycję – u J. Tauscha. Mając 13 lat, wystąpił po raz pierwszy publicznie na koncercie Musikverein w Düsseldorfie, na którym wykonał II Koncert skrzypcowy Ch.-A. Bériota. W latch1858–66 był członkiem orkiestry teatralnej w Düsseldorfie. W 1868 wyjechał do Szkocji, został członkiem Mackenzie’s Edinburgh Quartet, w którym grał na altówce; był także nauczycielem muzyki i organów w Dumfries. W końcu lat 70. rozpoczął współpracę z czasopismami „The Monthly Musical Record” i „The Musical Times”, która trwała przez kilkadziesiąt lat. Opublikował na ich łamach wiele artykułów dotyczących rozmaitych problemów muzycznych oraz twórczości wybranych kompozytorów, m.in. Schumanna, Mendelssohna i Liszta. W latach 1877–78 słuchał na uniwersytecie w Lipsku wykładów z filozofii, psychologii, estetyki, sztuk pięknych i historii. W latach 1891–1914 był profesorem muzyki na uniwersytecie w Edynburgu, gdzie prowadził wykłady i praktyczną naukę muzyki; zainicjował serię historycznych koncertów kameralnych, znanych później szeroko w Wielkiej Brytanii i kontynuowanych w Edynburgu po odejściu Niecksa z uniwersytetu. W 1894 i 1896 prowadził kwartet smyczkowy. W 1901 założył towarzystwo muzyczne zajmujące się wychowaniem muzycznym, wyposażone w wypożyczalnię, co ułatwiało szerszym kręgom odbiorców dostęp do literatury, a tym samym przyczyniało się do upowszechniania muzyki. W 1898 Niecks otrzymał tytuł doktora honoris causa uniwersytetu w Dublinie.

Prace Niecksa zyskały dużą popularność, o czym świadczą ich liczne wydania i tłumaczenia. Monografia Chopina jest najważniejszą pozycją w dorobku twórczym Niecksa i zarazem pierwszym obszernym omówieniem twórczości tego kompozytora, rozpatrywanej na tle muzyki polskiej pierwszych dziesięcioleci XIX w. oraz na tle życia muzycznego w Paryżu. Niecks rysuje obraz środowiska, w którym Chopin się obracał, charakteryzuje poszczególne osoby, stara się oddać atmosferę, w której kompozytor żył i tworzył. Niecks wykorzystał w tej książce bogaty materiał źródłowy w postaci korespondencji Chopina i osób z nim związanych, pamiętników oraz relacji uczniów i przyjaciół kompozytora. Niezależnie od stopnia wiarygodności owych relacji sam fakt ich zebrania ma duże znaczenie dla chopinologii. Dzięki owej podstawie źródłowej Niecks opublikował po raz pierwszy szereg faktów z życia kompozytora i umieścił je w szerszym kontekście kulturowym. Na tle ówczesnego poetyzującego piśmiennictwa muzycznego książka Niecksa wyróżnia się charakterystyką środków muzycznych, jakimi posługiwał się kompozytor. Z tego względu, jak również z uwagi na swe walory informacyjne, stanowi ona ważną pozycję w literaturze chopinowskiej, toteż aż po nasze czasy odwołuje się do niej wielu autorów prac o Chopinie.

Literatura: A. Poliński Fryderyk Chopin jako człowiek i jako artysta, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1889, nr 284; W. Żeleński Fryderyk Chopin w świetle krytyki angielskiej, „Biblioteka Warszawska” 1891 tom 202 (pierwsze recenzje monografii pt. F. Chopin as a Man and Musician Niecksa); F.G. Edwards Frederick Niecks, „The Musical Times” 1899 nr 40; W. Saunders Emeritus-Professor Frederick Niecks, Mus.D., LL.D., „Monthly Musical Record” 1915 nr 45; Dr Niecks. A Pioneer of Musical Culture, „The Times” 25 VI 1924 (nekrolog); A. Eaglefield Hull A Great Personality. Professor Frederick Niecks, „Monthly Musical Record” 1924 nr 54 (zawiera pełniejszy wykaz artykułów Niecksa, niż w ww. pracy Saundersa); R.H. Legge, D.J. Barker Niecks, Friedrich [Frederick], „Grove Music Online” 2001; Z. Skowron Creating a legend or reporting facts? Chopin as a performer in the biographical accounts of F. Liszt, M.A. Szulc, and F. Niecks, w: Chopin in Performance. History, Theory, Practice, Warszawa 2004; M. Dziadek Polacy o monografii Niecksa, w: O polskich biografach Chopina w XIX wieku, Warszawa 2019