Mysliveček [mˊys~], Mysliweczek, Misliveček, Josef, Joseph, *9 III 1737 Praga, †4 II 1781 Rzym, czeski kompozytor. Syn młynarza, w 1758 przyjęty do cechu, w 1761 został mistrzem. Zdecydował jednak, że zostanie muzykiem i po nauce w 1760 u F.V. Habermanna (kontrapunkt) i J. Segera (organy) wyjechał w 1763 do Wenecji, gdzie studiował u G.B. Pescettiego (śpiew, kompozycja sceniczna). Pierwsze wystawienia oper Myslivečka w Parmie (Medea 1764, Il Pamasso confuso 1765) spotkały się z zainteresowaniem publiczności, jednak sukces przyniosła mu w 1767 premiera Il Bellerofonte w Teatro San Carlo w Neapolu pod dyrekcją kompozytora. Mysliveček otrzymał wówczas zamówienia od czołowych teatrów włoskich; w 1767 wystawiono dobrze przyjęte 2 opery: Il farnace w Neapolu i Il trionfo di Clelia w Turynie. W 1768 wyjechał do Pragi w celu uregulowania spraw spadkowych; w 1769 odbyły się dwie premiery oper (Demofoonte Wenecja, Ipermestra Florencja) i oratoriów (Giuseppe riconosciuto, La famiglia di Tobia Padwa). Mysliveček był już wówczas powszechnie znany; nadano mu przydomek „Il divino Boemo”. Lata 1770–77 stanowią nieprzerwane pasmo sukcesów; opery Myslivečka wystawiano w wielu miastach włoskich (m.in. w Neapolu, Turynie, Wenecji). W 1770 Mysliveček spotkał się dwukrotnie w Bolonii z podróżującymi po Włoszech Mozartami. W 1771 został członkiem Accademia filarmonica, prawdopodobnie za sprawą G.B. Martiniego, z którym był zaprzyjaźniony, w 1772 wyjechał na krótko do Pragi (śmierć ojczyma); w drodze powrotnej przez Wiedeń poznał Ch. Burneya, który wspomniał o tym w swoich dziennikach z podróży. Powodzenie oper Myslivečka nie zapewniało mu stabilności materialnej do czego dołączyły się problemy zdrowotne. W 1777 przebywał na leczeniu w Monachium, gdzie w tym samym czasie wykonano z powodzeniem jego oratorium Abramo ed Isacco oraz operę Ezio. Abramo ed Isacco należało do najbardziej znanych oratoriów Myslivečka, cieszyło się międzynarodową popularnością, wielokrotnie wykonywane w różnych miastach europejskich. W Monachium kompozytora odwiedził W.A. Mozart (relacja w liście do Leopolda). Po powrocie do Włoch Mysliveček nadal komponował, jednak jego ostatnie dzieła nie znajdowały uznania. Wystawione w 1778 trzy opery: Calliroe, Armida, Olimpiade przyjęto z dużą rezerwą, a premiera ostatniego dzieła scenicznego Medonte (Rzym 1780) zakończyła się fiaskiem.
W twórczości Myslivečka najliczniej reprezentowane są opery, przez wiele lat cieszące się w głównych ośrodkach operowych włoskich nieustającym powodzeniem. Do sukcesów scenicznych dzieł Myslivečka przyczyniało się bogactwo jego inwencji melodycznej i wyczucie możliwości wokalnych. Utrzymane w stylu opery neapolitańskiej, z wielkimi ariami da capo, rozbudowaną koloraturą, prostymi recytatywami i małą orkiestrą, pisane były głównie do librett Metastasia. Doświadczenie operowe wpłynęło na kształt oratoriów Myslivečka. W Abramo ed Isacco, w którym biblijny temat posłużył Metastasiowi za pretekst do ukazania dramatu wewnętrznego bohaterów, muzyka jasno obrazuje ich charaktery i emocje w harmonii z poezją i dramaturgią. Niemniej ważne miejsce w twórczości Myslivečka zajmuje muzyka instrumentalna, silnie zakorzeniona w tradycji włoskiej, ale także odwołująca się do czeskiej muzyki ludowej (zwłaszcza w symfoniach). Symfonie Myslivečka są 3-częściowe: cz. I oparta na formie sonatowej, cz. II powolna, śpiewna, niekiedy z solowym wykorzystaniem skrzypiec lub oboju, cz. III – szybki, taneczny finał, zazwyczaj w metrum parzystym. Muzykę instrumentalną Myslivečka cenili wysoko Mozartowie: Wolfgang grywał jego sonaty klawesynowe i polecał je siostrze, natomiast Leopold promował jego kwintety. W.A. Mozart mówił o sonatach klawesynowych Myslivečka, że są „czarujące, łatwe do zapamiętania i bardzo efektowne, jeśli grane z odpowiednią precyzją”. W niektórych utworach W.A. Mozarta widać wyraźne wpływy Myslivečka; (np. Koncert skrzypcowy D-dur KV 218). Źródeł tych związków R. Pečman (1981) upatruje zarówno we wspólnym czerpaniu z tradycji włoskiej, jak i wzajemnym oddziaływaniu na siebie obu kompozytorów. Mysliveček jako zwiastun stylu klasycznego, podziałał inspirująco na Mozarta, ale i sam nie pozostał obojętny na wpływ jego geniuszu.
Literatura: J. Pohl Tematický seznam Mysliveček skladeb, rkp. Muzeum Narodowe w Pradze; M. Pincherle Un oublié. Il divino Boemo, „Feuillets d’histoire de violon”, Paryż 1927; G. de Saint-Foix Un Ami de Mozart. J. Mysliveček, „La Revue Musicale” IX, 1928; R. Stolz Genie und Geschick Josef Mysliveček’s, gennant Giuseppe Venatorini, „Der Auftakt” XVII, 1937; J. Čeleda J. Mysliveček, tvůrce pražského nářečí hudebního rokoka tereziánského, Praga 1946; R. Pečman J. Mysliveček und sein Opernepilog, Brno 1970 oraz P. Metastasio jako libretista Myslivečkových oper, w: Theatralia et cinematographica, t. 2, red. A. Závodský, Brno 1971; M. Flothius Ridente la calma. Mozart oder Mysliveček?, „Mozart-Jahrbuch” 1971/72; R. Pečman J. Mysliveček, Praga 1981.
Kompozycje
Sceniczne:
opery:
Medea, libretto F.W. Gotter, wyst. Parma 1764
Il Parnasso confuso, libretto P. Metastasio, wyst. Parma 1765
Il Bellerofonte, libretto G. Bonechi, wyst. Neapol 1767
Il trionfo di Clelia, libretto P. Metastasio, wyst. Turyn 1767
Semiramide riconosciuta, libretto P. Metastasio, wyst. Turyn lub Wenecja 1768
Il Demofoonte, libretto P. Metastasio, wyst. Wenecja 1769
L’Ipermestra, libretto P. Metastasio, wyst. Florencja 1769
La Nitteti, libretto P. Metastasio, wyst. Bolonia 1770
Montezuma, libretto V.A. Cigna-Santi, wyst. Florencja 1771
Il gran Tamerlano, libretto A. Piovene, wyst. Mediolan 1771
Il Demetrio, libretto P. Metastasio, wyst. Pawia 1773
Romolo ed Ersilia, libretto P. Metastasio, wyst. Neapol 1773
La clemenza di Tito, libretto P. Metastasio, wyst. Wenecja 1773
Artaserse, libretto P. Metastasio, wyst. Neapol 1774
Antigona, libretto G. Roccaforte, wyst. Turyn 1774
Atide, libretto T. Stanzani, wyst. Padwa 1774
Achile in Sciro, libretto P. Metastasio, wyst. prawdopod. Neapol 1775
Ezio, libretto P. Metastasio, wyst. Neapol 1775, Monachium 1777
Merope, libretto A. Zeno, wyst. Neapol 1775
Adriano in Siria, libretto P. Metastasio, wyst. Florencja 1776
Armida, libretto G.A. Migliavacca wg Ph. Quinaulta, wyst. Lukka 1778
Calliroe, libretto M. Verazi, wyst. Neapol 1778
Olimpiade, libretto P. Metastasio, wyst. Neapol 1778
Medonte, libretto G. da Gamerra, wyst. Rzym 1780
oratoria, m.in.:
Giuseppe riconosciuto, tekst P. Metastasio, wyst. Padwa 1769
La famiglia di Tobia, wyst. Padwa 1769, pt. Il Tobia, wyst. Bolonia 1775
Adamo ed Eva, wyst. Praga 1771
La Passione di Gesú Cristo, tekst P. Metastasio, wyst. Praga 1773, Bolonia 1777
Isacco figura del Redentore, tekst P. Metastasio, wyst. Florencja 1776, pt. Abramo ed Isacco, wyst. Monachium 1777
***
6 kantat, wyk. 1763–77 w Padwie, Neapolu i Monachium
Instrumentalne:
orkiestrowe:
6 symfonii op. 1 (z tytułami pierwszych 6 miesięcy roku), wyd. Norymberga 1763
6 sinfonie concertanti op. 2, wyd. Paryż 1768
6 uwertur, wyd. Londyn 1770
ponadto w rkp.:
4 koncerty na klawesyn
6 koncertów na skrzypce
Koncert C-dur na wiolonczelę
Koncert D-dur na flet
kameralne:
6 kwintetów smyczkowych
6 kwartetów smyczkowych, wyd. Offenbach 1780
6 kwartetów smyczkowych op. 2, wyd. Amsterdam 1782
6 triów na flet, skrzypce i fagot/wiolonczelę, wyd. Londyn 1795
6 triów smyczkowych op. 4, wyd. Offenbach b.r.
6 sonat na flet, skrzypce i wiolonczelę op. 1 [sic!], wyd. Paryż 1768
6 sonat na klawesyn/fortepian i skrzypce, wyd. Londyn 1775
6 łatwych divertimenti na klawesyn, wyd. Londyn 1777
6 łatwych utworów na klawesyn, wyd. Edynburg 1784
Edycje:
4 ronda, 2 menuety, 1 sonata na fortepian, wyd. J. Racek, «Musica Antiqua Bohemica» XVII, Praga 1954
Koncert fletowy D-dur, wyd. M. Munclinger, «Musica viva historica» XXIII, Praga 1969
Sonata B-dur na flet (obój), skrzypce i wiolonczelę (fagot), wyd. H. Steinbeck, Londyn 1972