Merriam, Alan

Merriam [m’eri^em] Alan Parkhurst, *1 XI 1923 Missoula (Montana), †14 III 1980 k. Warszawy, amerykański etnomuzykolog. W 1947 ukończył studia muzyczne na University of Montana w Missouli, w 1948 – studia antropologiczne na Northwestern University w Evanston (Illinois) u M.J. Herskovitsa i R.A. Watermana. W 1951 otrzymał stopień doktora w dziedzinie antropologii na podstawie pracy Songs of the Afro-Bahian Cults. An Ethnomusicological Analysis. W latach 1953–54 i 1956–62 wykładał antropologię na Northwestern University, od 1954 do 1956 na University of Wisconsin. W 1962 został profesorem antropologii na Indiana University w Bloomington, gdzie w latach 1966–69 kierował instytutem antropologii. W 1950 i 1958 prowadził badania terenowe wśród Indian Flathead w Stanach Zjednoczonych, a w latach 1951–52, 1959–1960 i 1973 — w Zairze (obec. Kongo). Wyniki badań opublikował w swych książkach i licznych artykułach oraz nagraniach płytowych (Voice of the Congo, Songs and Dances of the Flathead Indians, Ekonda. Tribal Music of the Belgian Congo, Africa South of Sahara). W 1976 został starszym wykładowcą antropologii na uniwersytecie w Sydney. Był jednym ze współzałożycieli Society for Ethnomusicology i pierwszym redaktorem wydawanego przez to towarzystwo czasopisma „Ethnomusicology”. Zginął w katastrofie lotniczej w okolicy Warszawy.

Merriam – reprezentant nurtu antropologicznego w etnomuzykologii – dążył do połączenia zdobyczy nauk społecznych i humanistycznych. Uważał, że przedmiotem badań społecznie zorientowanej etnomuzykologii winna być muzyka pojmowana jako wytwór człowieka, który pozostaje w wielorakich zależnościach z otaczającą go kulturą. Badania etnomuzykologiczne definiował początkowo jako studia „muzyki w kulturze”, a następnie – studia nad „muzyką jako kulturą”. Skonstruował model wyznaczający ramy badań teoretycznych, w którym wyodrębnił trzy warunkujące się wzajemnie poziomy analityczne: konceptualizacji i zachowań związanych z muzyką oraz muzyki samej. Jako behawiorysta zakładał, że muzykę tradycyjną można zrozumieć jedynie poprzez poznanie towarzyszących jej zachowań (fizycznych, społecznych i werbalnych) oraz kryjących się za tymi zachowaniami koncepcji. Postulował studiowanie kultur muzycznych zarówno z punktu widzenia ich wewnętrznych systemów ocen (folk evaluation), które decydują o specyfice badanych zjawisk, jak i z zewnątrzkulturowej perspektywy (analytic evaluation), umożliwiającej porównania interkulturowe. Analizy muzyczne zgromadzonych materiałów przeprowadzał, stosując w szerokim zakresie metody statystyczne.

W swych teoretycznych rozważaniach Merriam przyznawał ważne miejsce problemowi funkcji, jaką spełnia muzyka; wyróżnił funkcje: emocjonalnej ekspresji, estetyczną, rozrywkową, komunikacyjną, symbolicznej reprezentacji, wywoływania reakcji fizjologicznych, umacniania zgodności działań z normami społecznymi, utwierdzania instytucji społecznych i rytuałów religijnych, oddziaływania na stabilność i zachowanie kontynuacji kultury oraz integracyjną. Funkcje odróżniał od zastosowań muzyki, które odnosił do „sposobów użycia muzyki w społeczności, w zwyczajowej praktyce wykonawczej”. Biorąc udział w dyskusji na temat dystrybucji kultur muzycznych Merriam opowiadał się za koncepcją tzw. klastera kulturowego, która – poza migracjami i wymianą elementów między kulturami – uwzględnia poczucie wspólnoty kulturowej mieszkańców badanych terytoriów. Koncepcję tę zastosował w odniesieniu do dawnego Konga belgijskiego, całą zaś Afrykę podzielił na 7 areałów etnomuzycznych, które wyodrębnił na podstawowe częstotliwości występowania na danym obszarze określonego zespołu cech.

Merriam zapoczątkował systematyczne studia nad zagadnieniem zmiany kulturowej. Przyjmował istnienie dwojakiego rodzaju zmian: „egzogennych”, zachodzących na skutek wpływów zewnątrzkulturowego pochodzenia, oraz „endogennych”, wywołanych przez czynniki tkwiące wewnątrz kultury. Badając pod kątem kulturowych przemian społeczności afrykańskie oraz Indian Flathead, które mają kontakt z muzyką Zachodu, stwierdził, że wymianę idei między kulturami afrykańskimi i europejską umożliwiło istnienie wielu cech wspólnych; natomiast muzyka Indian, zasadniczo różniąca się od europejskiej, nie przejęła obcych jej elementów. W swych pracach Merriam podejmował ponadto takie zagadnienia jak: symboliczne znaczenia muzyki, związki muzyki z innymi sztukami, uniwersalizm muzyki, wykorzystanie muzyki w rekonstrukcji historii kultury. Jako pedagog stwarzał swoim uczniom możliwość spojrzenia na przedmiot badań z różnorakich perspektyw. Sformułowany przez niego program badań rzutował na kierunki rozwoju powojennej etnomuzykologii.

Literatura: A. Czekanowska Alan Merriam. 1923–1980, „Muzyka” 1980 nr 4; Discourse in Ethnomusicology II, księga pamiątkowa Alana Merriama, red. C. Card i in., Bloomington 1991.