Marini, Biagio

Marini Biagio, *3 II 1594 Brescia, †17 XI 1663 Wenecja, włoski kompozytor i skrzypek-wirtuoz. Prawdopodobnie studiował w Bresci u G.B. Fontany. Jego ojciec Feliciano Marini był teorbistą i występował na polskim dworze królewskim w l. 80. XVI w. W 1615 Marini został skrzypkiem zespołu bazyliki San Marco w Wenecji, prowadzonego wówczas przez C. Monteverdiego, w latach 1618–20 był kapelmistrzem w kościele Sant’Eufemia i w Accademia degli Erranti w Bresci. Od 30 I 1621 działał w orkiestrze dworu Farnese w Parmie, od 1623 był skrzypkiem, a w latach 1624–44 kapelmistrzem orkiestry ks. Wolfganga Wilhelma von Wittelsbach w Neuburgu. W czasie służby u ks. Wittelsbacha odwiedził Brukselę (1624), Mediolan (1631-32), Bergamo (1632), Padwę (1634), Brescię (1634, 1641) i Düsseldorf (1640–41, 1644–45), utrzymywał również stały kontakt z Wenecją, gdzie wydawano większość jego dzieł. W 1649 powrócił do Włoch, by objąć stanowisko maestro di cappella przy S. Maria della Scala w Mediolanie. W latach 1652–54 kierował Accademia della Morte w Ferrarze, od 31 VIII 1655 do 4 XI 1656 był kapelmistrzem katedry w Vicenzy, a w 1660 maestro di camera u biskupa Cornaro w Padwie. Ostatnie lata życia spędził w Wenecji.

Marini należał do najwybitniejszych kompozytorów muzyki instrumentalnej wczesnego baroku. Odegrał – obok S. Rossiego, D. Castella, G.B. Fontany i G.B. Buonamentego – kluczową rolę w formowaniu się samodzielnej muzyki instrumentalnej. Jego twórczość ma charakter wyraźnie rozwojowy, dopiero w ostatnich zbiorach znajdują się utwory o wysokich walorach artystycznych. Instrumentalny dorobek Mariniego obejmuje 145 utworów (sonaty, canzony, sinfonie, wariacje, capriccia i utwory taneczne) wydanych w 3 wyłącznie instrumentalnych zbiorach oraz w 4 wokalno-instrumentalnych. W op. 1 różnice pomiędzy sonatą, canzoną i sinfonią są jeszcze nieczytelne, w następnych zbiorach Marini wyraźnie rozgranicza te gatunki. Termin canzona odnosi się do utworów 4–6-głosowych w stylu canzony G. Gabrielego z jej wieloodcinkową formą rekapitulacyjną, kontrastami metrycznymi i fakturalnymi, figurami daktylicznymi, a nawet techniką polichóralną.

Sonaty Mariniego podzielić można na 3 typy: a) sonatę canzonową – 2–4-głosową z b.c., o wieloodcinkowej formie łukowej, z imitacyjną ekspozycją i przewagą krótkiej canzonowej motywiki; b) sonatę wariacyjną – 3-głosową z b.c., bazującą na schematach harmonicznych lub materiale pieśniowym; c) sonatę właściwą – 1–2-głosową z b.c., o charakterze improwizatorskim, przekomponowanej formie, ze wstępnym grave eksponującym solowe partie instrumentalne. Marini przekształcił wczesną formę sonaty ze struktury wieloodcinkowej w układ 3-częściowy ABA lub ABC, uwydatniony silnymi cezurami kadencyjnymi, a w op. 22 oznaczeniami prima, seconda, terza parte. Przygotował w ten sposób drogę do powstania formy późniejszej sonaty da chiesa. Sinfonie z op. 1 i 2 są właściwie sonatami, podczas gdy utwory z op. 8 i 22 otrzymują typową dla tego gatunku postać 2-częściową: ||:A:||:B:||, z prostym symetrycznym frazowaniem, fakturą homofoniczną i elementami tanecznymi. Na szczególną uwagę zasługują przypadki wiązania tańców w suity. W op. 1–3 tańce ukazywały się w osobnych grupach gatunkowych (brandi, correnti, gagliardy, sarabandy), w op. 8 w parach balletto – corrente, zaś w op. 16 i 22 pojawiają się już realne suity o następstwie: entrata – balletto – gagliarda – corrente – ritirata – corrente – ritirata – corrente – ritirata – brando/(allemanda) – ritirata finale. Kompleksom tym brak jednak charakterystycznej dla suity jedności tonalnej.

Marini w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju techniki gry skrzypcowej, wprowadzając, zwłaszcza w solowych sonatach i capricciach, grę w rozszerzonej III pozycji w ramach skali g–e³, szybkie przeskakiwanie przez struny, dwuplanowość, rozbudowane legata, wibrato i grę w wielodźwiękach; jako pierwszy wprowadził do włoskiej wiolinistyki technikę scordatury.

Twórczość Mariniego nawiązuje do tradycji kilku ośrodków muzycznych. Cechy bresciańskiej szkoły canzonowej (unikanie kontrastów metrycznych, zwięzłość formalna i tematyczna) ścierają się z weneckim stile moderno, charakteryzującym się eksponowaniem czynnika solowego, przeciwstawianiem i łączeniem instrumentów smyczkowych z dętymi (2 skrzypiec i 4 trombony w Canzonie a 6 z op. 8, solo–tutti w Sonacie a 4 z op. 22) oraz operowaniem kontrastami wyrazowymi, agogicznymi i dynamicznymi (Sonata in ecco z op. 8). W twórczości da camera widoczne są związki ze szkołą mantuańską – faworyzowanie wariacji (la monica, romanesca, passacaglia, fuggi dolente core, a voi do vinto il cor) i 2-częściowej sinfonii. Wpływy niemieckie dotyczą techniki skrzypcowej, eksponowanej szczególnie w op. 8 (Capriccio con 3 corde a modo di lira, Sonata d’invenzione). Indywidualność Mariniego zaznaczyła się głównie na gruncie melodyki, w której miejsce wirtuozowskich figuracji i krótkiej motywiki canzonowej zajmują dłuższe i starannie wyważone frazy, pełne liryzmu i kantyleny.

Twórczość wokalna Mariniego obejmuje madrygały, canzonetty, monodie, motety, psalmy i cykl nieszporny. Zarówno utwory świeckie, jak i religijne zdradzają bardzo dobre opanowanie techniki concertato. Marini operuje swobodnie także stylem monodycznym (Lettera amorosa z op. 2), nawiązując do dokonań G. Cacciniego, S. Rossiego i B. Ferrariego. W Le lagrime d’Erminia, utrzymanym w stylu recytatywnym, Marini porzuca nakazy Cameraty florenckiej na rzecz wzmożonej ekspresji i większej śpiewności. Pod względem rodzaju uprawianych gatunków, technik i środków wyrazowych, jak i bogatej inwencji melodycznej wydaje się podążać śladem Monteverdiego, z którym zetknął się na początku swej muzycznej kariery. Twórczość wokalno-instrumentalna stanowiąca większą część spuścizny kompozytorskiej Mariniego wciąż czeka na bardziej kompleksowe studia.

Literatura: D.J. Iselin Biagio Marini. Sein Leben und seine Instrumentalwerke, Hildburghausen 1930; F. Fano Biagio Marini: violinista in Italia e all’estero, „Chigiana” XXII, 1965; V. Gibelli La musica strumentale di Biagio Marini, „Quadrivium” XII, 1970; F. Fano Nuovi documenti e appunti su Biagio Marini, w ks. pam. L. Rongi, Mediolan 1973; T.D. Dunn The Sonatas of Biagio Marini. Structure and Style, „The Music Review” XXXVI, 1975; V. Gibelli Una composizione sacra del periodo milanese di Biagio Marini, w: Studi di onore di G. Vecchi, Modena 1989; P. Allsop The Trio Sonata from Its Origins until Corelli, Oksford 1992; E. Selfridge-Field, Biagio Marini and Brescian Instrumental Music, w: Liuteria e musica strumentale a Brescia tra Cinque e Seicento, II, wyd. R. Cafiero, M.T. Rosa Barezzani, Brescia 1992; A. Casari Una composizione sacra di Biagio Marini. Le „Lacrime di Davide”, „Brescia Musica” 1997 nr 55; G. Brunner, Biagio Marini. Die Revolution in der Instrumentalmusik, Bickel 1997; R. Miller Divorce, Dismissal, but No Disgrace: Biagio Marini’s Career Revisited, “Recercare”, 9 (1997); V. Gibelli, La musica strumentale di Biagio Marini, w: La musica a Milano, in Lombardia e oltre, red. S. Martinotti, Mediolan 2000; G. Barnett, L’organizzazione tonale nella musica italiana secentesca: le sinfonie e le sonate di Tarquinio Merula, Biagio Marini e Giovanni Legrenzi, w: Barocco padano 1, wyd. A. Colzani, A. Luppi, M. Padoan, Como 2002; M. Zoni, Curiose & moderne inventioni. L’opera VIII nella musica strumentale di Biagio Marini, w: Barocco padano 3, wyd.  A. Colzani, A. Luppi, M. Padoan, Como 2004; P. Wilk, Sonata na skrzypce solo w siedemnastowiecznych Włoszech, Wrocław 2005; D. Torelli Sopra le tenebre del mio povero inchiostro: Biagio Marini e la musica sacra, w: Barocco padano 4, wyd. A. Colzani, A. Luppi, M. Padoan, Como 2006; A. Bianco, E. Corswarem, P. Vendrix ‘Gilles Hayne, Biagio Marini et le Duc de Neuburg, “Studi musicali”, 36 (2007); M. Bizzarini Nuovi documenti su Biagio Marini, “Brescia Musica”, 120 (2010); R. Cypess Instrumental Music and Conversazione in Early Seicento Venice: Biagio Marini’s “Affetti musicali” (1617), ML, 93/4 (2012); P.A. Rismondo “Il genio natio contaminato da conversationi composte da inevitabile fatalità”: Biagio Marini a Brescia, Neuburg e Padova, “Recercare”, 26 (2014).