Marini Biagio, *3 II 1594 Brescia, †17 XI 1663 Wenecja, włoski kompozytor i skrzypek-wirtuoz. Prawdopodobnie studiował w Bresci u G.B. Fontany. Jego ojciec Feliciano Marini był teorbistą i występował na polskim dworze królewskim w l. 80. XVI w. W 1615 Marini został skrzypkiem zespołu bazyliki San Marco w Wenecji, prowadzonego wówczas przez C. Monteverdiego, w latach 1618–20 był kapelmistrzem w kościele Sant’Eufemia i w Accademia degli Erranti w Bresci. Od 30 I 1621 działał w orkiestrze dworu Farnese w Parmie, od 1623 był skrzypkiem, a w latach 1624–44 kapelmistrzem orkiestry ks. Wolfganga Wilhelma von Wittelsbach w Neuburgu. W czasie służby u ks. Wittelsbacha odwiedził Brukselę (1624), Mediolan (1631-32), Bergamo (1632), Padwę (1634), Brescię (1634, 1641) i Düsseldorf (1640–41, 1644–45), utrzymywał również stały kontakt z Wenecją, gdzie wydawano większość jego dzieł. W 1649 powrócił do Włoch, by objąć stanowisko maestro di cappella przy S. Maria della Scala w Mediolanie. W latach 1652–54 kierował Accademia della Morte w Ferrarze, od 31 VIII 1655 do 4 XI 1656 był kapelmistrzem katedry w Vicenzy, a w 1660 maestro di camera u biskupa Cornaro w Padwie. Ostatnie lata życia spędził w Wenecji.
Marini należał do najwybitniejszych kompozytorów muzyki instrumentalnej wczesnego baroku. Odegrał – obok S. Rossiego, D. Castella, G.B. Fontany i G.B. Buonamentego – kluczową rolę w formowaniu się samodzielnej muzyki instrumentalnej. Jego twórczość ma charakter wyraźnie rozwojowy, dopiero w ostatnich zbiorach znajdują się utwory o wysokich walorach artystycznych. Instrumentalny dorobek Mariniego obejmuje 145 utworów (sonaty, canzony, sinfonie, wariacje, capriccia i utwory taneczne) wydanych w 3 wyłącznie instrumentalnych zbiorach oraz w 4 wokalno-instrumentalnych. W op. 1 różnice pomiędzy sonatą, canzoną i sinfonią są jeszcze nieczytelne, w następnych zbiorach Marini wyraźnie rozgranicza te gatunki. Termin canzona odnosi się do utworów 4–6-głosowych w stylu canzony G. Gabrielego z jej wieloodcinkową formą rekapitulacyjną, kontrastami metrycznymi i fakturalnymi, figurami daktylicznymi, a nawet techniką polichóralną.
Sonaty Mariniego podzielić można na 3 typy: a) sonatę canzonową – 2–4-głosową z b.c., o wieloodcinkowej formie łukowej, z imitacyjną ekspozycją i przewagą krótkiej canzonowej motywiki; b) sonatę wariacyjną – 3-głosową z b.c., bazującą na schematach harmonicznych lub materiale pieśniowym; c) sonatę właściwą – 1–2-głosową z b.c., o charakterze improwizatorskim, przekomponowanej formie, ze wstępnym grave eksponującym solowe partie instrumentalne. Marini przekształcił wczesną formę sonaty ze struktury wieloodcinkowej w układ 3-częściowy ABA lub ABC, uwydatniony silnymi cezurami kadencyjnymi, a w op. 22 oznaczeniami prima, seconda, terza parte. Przygotował w ten sposób drogę do powstania formy późniejszej sonaty da chiesa. Sinfonie z op. 1 i 2 są właściwie sonatami, podczas gdy utwory z op. 8 i 22 otrzymują typową dla tego gatunku postać 2-częściową: ||:A:||:B:||, z prostym symetrycznym frazowaniem, fakturą homofoniczną i elementami tanecznymi. Na szczególną uwagę zasługują przypadki wiązania tańców w suity. W op. 1–3 tańce ukazywały się w osobnych grupach gatunkowych (brandi, correnti, gagliardy, sarabandy), w op. 8 w parach balletto – corrente, zaś w op. 16 i 22 pojawiają się już realne suity o następstwie: entrata – balletto – gagliarda – corrente – ritirata – corrente – ritirata – corrente – ritirata – brando/(allemanda) – ritirata finale. Kompleksom tym brak jednak charakterystycznej dla suity jedności tonalnej.
Marini w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju techniki gry skrzypcowej, wprowadzając, zwłaszcza w solowych sonatach i capricciach, grę w rozszerzonej III pozycji w ramach skali g–e3, szybkie przeskakiwanie przez struny, dwuplanowość, rozbudowane legata, wibrato i grę w wielodźwiękach; jako pierwszy wprowadził do włoskiej wiolinistyki technikę scordatury.
Twórczość Mariniego nawiązuje do tradycji kilku ośrodków muzycznych. Cechy bresciańskiej szkoły canzonowej (unikanie kontrastów metrycznych, zwięzłość formalna i tematyczna) ścierają się z weneckim stile moderno, charakteryzującym się eksponowaniem czynnika solowego, przeciwstawianiem i łączeniem instrumentów smyczkowych z dętymi (2 skrzypiec i 4 trombony w Canzonie a 6 z op. 8, solo–tutti w Sonacie a 4 z op. 22) oraz operowaniem kontrastami wyrazowymi, agogicznymi i dynamicznymi (Sonata in ecco z op. 8). W twórczości da camera widoczne są związki ze szkołą mantuańską – faworyzowanie wariacji (la monica, romanesca, passacaglia, fuggi dolente core, a voi do vinto il cor) i 2-częściowej sinfonii. Wpływy niemieckie dotyczą techniki skrzypcowej, eksponowanej szczególnie w op. 8 (Capriccio con 3 corde a modo di lira, Sonata d’invenzione). Indywidualność Mariniego zaznaczyła się głównie na gruncie melodyki, w której miejsce wirtuozowskich figuracji i krótkiej motywiki canzonowej zajmują dłuższe i starannie wyważone frazy, pełne liryzmu i kantyleny.
Twórczość wokalna Mariniego obejmuje madrygały, canzonetty, monodie, motety, psalmy i cykl nieszporny. Zarówno utwory świeckie, jak i religijne zdradzają bardzo dobre opanowanie techniki concertato. Marini operuje swobodnie także stylem monodycznym (Lettera amorosa z op. 2), nawiązując do dokonań G. Cacciniego, S. Rossiego i B. Ferrariego. W Le lagrime d’Erminia, utrzymanym w stylu recytatywnym, Marini porzuca nakazy Cameraty florenckiej na rzecz wzmożonej ekspresji i większej śpiewności. Pod względem rodzaju uprawianych gatunków, technik i środków wyrazowych, jak i bogatej inwencji melodycznej wydaje się podążać śladem Monteverdiego, z którym zetknął się na początku swej muzycznej kariery. Twórczość wokalno-instrumentalna stanowiąca większą część spuścizny kompozytorskiej Mariniego wciąż czeka na bardziej kompleksowe studia.
Literatura: D.J. Iselin Biagio Marini. Sein Leben und seine Instrumentalwerke, Hildburghausen 1930; F. Fano Biagio Marini: violinista in Italia e all’estero, „Chigiana” XXII, 1965; V. Gibelli La musica strumentale di Biagio Marini, „Quadrivium” XII, 1970; F. Fano Nuovi documenti e appunti su Biagio Marini, w ks. pam. L. Rongi, Mediolan 1973; T.D. Dunn The Sonatas of Biagio Marini. Structure and Style, „The Music Review” XXXVI, 1975; V. Gibelli Una composizione sacra del periodo milanese di Biagio Marini, w: Studi di onore di G. Vecchi, Modena 1989; P. Allsop The Trio Sonata from Its Origins until Corelli, Oksford 1992; E. Selfridge-Field, Biagio Marini and Brescian Instrumental Music, w: Liuteria e musica strumentale a Brescia tra Cinque e Seicento, II, wyd. R. Cafiero, M.T. Rosa Barezzani, Brescia 1992; A. Casari Una composizione sacra di Biagio Marini. Le „Lacrime di Davide”, „Brescia Musica” 1997 nr 55; G. Brunner, Biagio Marini. Die Revolution in der Instrumentalmusik, Bickel 1997; R. Miller Divorce, Dismissal, but No Disgrace: Biagio Marini’s Career Revisited, “Recercare”, 9 (1997); V. Gibelli, La musica strumentale di Biagio Marini, w: La musica a Milano, in Lombardia e oltre, red. S. Martinotti, Mediolan 2000; G. Barnett, L’organizzazione tonale nella musica italiana secentesca: le sinfonie e le sonate di Tarquinio Merula, Biagio Marini e Giovanni Legrenzi, w: Barocco padano 1, wyd. A. Colzani, A. Luppi, M. Padoan, Como 2002; M. Zoni, Curiose & moderne inventioni. L’opera VIII nella musica strumentale di Biagio Marini, w: Barocco padano 3, wyd. A. Colzani, A. Luppi, M. Padoan, Como 2004; P. Wilk, Sonata na skrzypce solo w siedemnastowiecznych Włoszech, Wrocław 2005; D. Torelli Sopra le tenebre del mio povero inchiostro: Biagio Marini e la musica sacra, w: Barocco padano 4, wyd. A. Colzani, A. Luppi, M. Padoan, Como 2006; A. Bianco, E. Corswarem, P. Vendrix ‘Gilles Hayne, Biagio Marini et le Duc de Neuburg, “Studi musicali”, 36 (2007); M. Bizzarini Nuovi documenti su Biagio Marini, “Brescia Musica”, 120 (2010); R. Cypess Instrumental Music and Conversazione in Early Seicento Venice: Biagio Marini’s “Affetti musicali” (1617), ML, 93/4 (2012); P.A. Rismondo “Il genio natio contaminato da conversationi composte da inevitabile fatalità”: Biagio Marini a Brescia, Neuburg e Padova, “Recercare”, 26 (2014).
Edycje:
8 utworów z op. 3 i 14 utworów z op. 22, Torchi „Acta Musicologica” VII
2 utwory z op. 8, wyd. H. Riemann Musikgeschichte in Beispielen, Lipsk 1912
2 sonaty z op. 1 i 8, wyd. A. Schering Geschichte der Musik in Beispielen, Lipsk 1931
2 sonaty z op. 22, wyd. W. Danckert, «Hortus Musicus» CXXIX, CXLIII, 1955, 1957
Arie, madrigali et corenti, wyd. faks. G. Vecchi, «Antiquae Musicae Italicae Studiosi», Monumenta Brixiensia VIII, Mediolan 1970
Le lagrime d’Erminia, wyd. faks..G. Vecchi, «Bibliotheca musica Bononiensis», IV, Bolonia 1971
Affetti musicali…, wyd. faks. M. Castellani, «Studio per Edizioni Scelte» VII, Florencja 1978; wyd. F. Piperno, «Monumenti Musicali Italiani» XV, Mediolan 1990; 3 utwory wyd. A. Bornstein, Bolonia 1998
Scherzi e canzonette…, wyd. faks. P. Mioli, «Studio per Edizioni Scelte» VI, Florencja 1979
Per ogni sorte d’istromento musicale…, wyd. faks. M. Castellani, «Studio per Edizioni Scelte» XVIII, Florencja 1979 oraz wyd. O. Beretta, «Monumenti Musicali Italiani» XIX, Mediolan 1996
Sonate, symphonie, canzoni…, wyd. T.D. Dunn, «Yale University Second Series» X, Madison 1981; wyd. M. Zoni, «Monumenti Musicali Italiani» XXIII, Mediolan 2003
Balletto op. 16, wyd. V. Pappalardo, Brescia 1987
Compositioni varie per musica di camera, wyd. T. Dunn, «Recent Researches in the Music of the Baroque Era», CLXIX
Middleton 2011
Madrigali et Symfonie, wyd. A. Bianco, S. Dieci, Brepols 2014Per le musiche di camera concerti, wyd. T. Dunn, «Recent Researches in the Music of the Baroque Era», CLXXXXVI, Middleton 2017
Kompozycje:
Affetti musicali… op. 1, 27 utworów na 1–3 głosy i b.c., wyd. Wenecja 1617
Madrigali et symfonie… op. 2, 13 madrygałów na 1–5 głosów i b.c., 12 utworów instrumentalnych na 2–4 głosy, wyd. Wenecja 1618
Arie, madrigali et corenti… op. 3, 17 utworów na 1–3 głosy i b.c., 6 utworów instrumentalny na 1 i 3 głosy i b.c., wyd. Wenecja 1620
Scherzi e canzonette… op. 5, 19 utworów na 1–2 głosy, skrzypce i chitarrone, wyd. Parma 1622
Le lagrime d’Erminia in stile recitativo… op. 6, na 1 głos i b.c., wyd. Parma 1623
Per le musiche di camera concerti… op. 7, 13 utworów na 4–6 głosów, 2–6 instrumentów i b.c., wyd. Wenecja 1634
Sonate, symphonie, canzoni, pass’emezzi, baletti, corenti, gagliarde, & retornelli… op. 8, 69 utworów na 1–6 głosów i b.c., wyd. Wenecja 1629
Madrigaletti… op. 9, 14 utworów na 1–4 głosy, chitarrone i b.c., wyd. Wenecja 1635
Compositioni varie per musica di camera… op. 13, 18 utworów na 2–5 głosów, 2 skrzypiec i b.c., wyd. Wenecja 1641
Corona melodica et diversis sacrae musicae floribus concinnata… op. 15, 14 utworów na 2–6 głosów oraz 4 sonaty na 2 skrzypiec i b.c., wyd. Antwerpia 1644
Concerto terzo delle musiche da camera… op. 16, 14 utworów na 3–6 głosów, 2 skrzypiec i b.c. oraz 2 balletti na 4 instrumenty i b.c., wyd. Mediolan 1649
Salmi per tutte le solennità dell’anno concertati nel moderno stile… op. 18, 13 utworów na 1–3 głosy, skrzypce i b.c., wyd. Wenecja 1653
Vespri per tutte le festività dell’anno… op. 20, 18 utworów na 4 głosy i organy, wyd. Wenecja 1654
Lagrime di Davide sparse nel miserere… op. 21, 8 utworów na 2–4 głosy, 2 skrzypiec ad libitum i organy, wyd. Wenecja 1655
Per ogni sorte d’istromento musicale, diversi generi di sonate, da chiesa, e da camera… op. 22, 25 utworów na 2–4 głosy i b.c., wyd. Wenecja 1655