Lotto, Izydor

Lotto Izydor, *22 XII 1840 Warszawa, †13 VII 1927 Warszawa, polski skrzypek i kompozytor pochodzenia żydowskiego. W arkana gry skrzypcowej wprowadził go skrzypek orkiestry teatralnej I.J. Szturm, zaś H. Toeplitz (współzałożyciel WTM) dopomógł mu zebrać fundusze na studia za granicą. Dzięki temu w 1851 Lotto wyjechał do Paryża, gdzie uczył się w konserwatorium u J. Lamberta Massarta i jako trzynastoletni artysta ukończył klasę skrzypiec ze złotym medalem. J. Reiss podaje, że wraz z medalem Lotto otrzymał „skrzypce Stradivariusa z 1710 r., ze spuścizny po R. Kreutzerze” (J. Reiss Wieniawski, Kraków 4. wyd. 1985). Od 1853 studiował u N.H. Rebera (harmonia) i A. Thomasa (kompozycja). Już w 1852 zadebiutował występem w sali Herza i koncertował w paryskich salonach. W 1857 grał w Warszawie (15, 18 i 19 II w salach Redutowych i Teatrze Wielkim oraz w V) zbierając fundusze na dalsze doskonalenie swego talentu. W 1860 występował w Warszawie i Lublinie, gdzie koncertował na Wystawie Rolniczej (podobnie jak H. Wieniawski) oraz w 1861 w Krakowie. We Wrocławiu Lotto dał koncerty 7 i 14 III 1864 oraz 17 I 1871. Do 1866 Lotto nieprzerwanie koncertował, zdobywając europejską sławę; był entuzjastycznie przyjmowany w Niemczech (Berlin, a zwłaszcza Gewandhaus w Lipsku), Belgii, Francji (np. Paryż 15 IV 1860 oraz w 1865) i Anglii (cykl koncertów w Londynie w 1863). Bywał w paryskim salonie A. Mickiewicza, w którym popisywał się grą z towarzyszeniem fortepianowym żony poety, Celiny; znał A. Fredrę, A. Dumasa, G. Rossiniego, H. Berlioza, R. Wagnera, A. Rubinsteina, I. Turgieniewa, P. Sarasatego i prezydenta Francji, A. Thiersa. Zaproszony przez Liszta do Weimaru dał tam serię koncertów i w 1862 został nadwornym solistą i wirtuozem muzyki kameralnej Wielkiej Księżnej Weimarskiej, Marii Pawłownej. Otrzymał wiele zaszczytnych nominacji na wirtuoza dworów: Karola XV króla Norwegii i Szwecji, Christiana IX króla Danii, Ludwika I króla Portugalii i królowej hiszpańskiej Isabelli II. W 1866 Lotto zachorował na tyfus i ciężkie powikłania zmusiły go do rezygnacji z kariery solisty. Stąd też powróciwszy do Warszawy, w 1869 zajął się pedagogiką i grą zespołową. W latach 1873–80 był profesorem konserwatorium w Strasburgu (z roczną przerwą z powodu złego stanu zdrowia), a w 1880 objął klasę wyższą skrzypiec w Instytucie Muzycznym w Warszawie i został koncertmistrzem orkiestry operowej. Ustąpił z tych stanowisk w 1885. Sporadycznie występował jako solista i kameralista (m.in. 21 i 23 I 1881 w Lublinie). Zapadał ciągle na zdrowiu, mimo to na krótko próbował wrócić do Instytutu Muzycznego. Był sparaliżowany i od 1889 żył w odosobnieniu.

Lotta uważano za reprezentanta najwyższego poziomu techniki wiolinistycznej szkoły francuskiej. Podziwiano nie tylko jego staccata, flażolety, podwójne chwyty, pochody oktaw i bezbłędną intonację, ale także śpiewność, dobry smak i sposób gry eon brio, który zachwycał publiczność. W repertuarze miał utwory G. Tartiniego, L. v. Beethovena, F. Mendelssohna, L. Spohra, G.B. Viottiego, N. Paganiniego, A. Kątskiego, H. Wieniawskiego, transkrypcje oraz własne kompozycje. Uczniem Lotta był m.in. B. Huberman. Jako twórca Lotto przejawiał tendencje zachowawcze, klasycyzujące. Jednak mimo braku cech nowatorskich dzieła Lotta mają wiele walorów fakturalnych, wynikających z opanowania tajników gry skrzypcowej. Jego Etiudy op. 9 (w 4 grupach po trzy: na 1, 2, 3 i 4 skrzypiec, wszystkie wykonywane przez Lotta solo) wykazują obok inwencji technicznej (tryle, flażolety, akordy) i melodycznej (Chanson pastorale z 2. grupy), także pomysły polifoniczne (2-głosowa fuga w 2. grupie). W XIX w. utwory Lotta były wykonywane, a największą popularność zdobyła Fileuse, wzorowana na Perpetuum mobile Paganiniego, wymagająca dużej wytrzymałości prawej ręki (m.in. była wykonana razem z Prząśniczką Z. Stojowskiego 11 II 1901 we Wrocławiu).

Twórczość kompozytora, w całości niewydana, zaginęła i została zapomniana. Rękopisy do 1939 roku znajdowały się w Bibliotece WTM i Teatru Wielkiego. Lotto miał bratanka. także Izydora ( 1856–1932), który uczył się u A. Sturma w Warszawie i studiował w Paryżu. W latach 1891–1894 był w zespole pierwszych skrzypiec  orkiestry Teatru Wielkiego.

Literatura: „Ruch Muzyczny” 1857 nr 1, 6, 1858 nr 49, 1860 nr 17, 19–21, 38, 52, 1861 nr 13, 34; „Gazeta Muzyczna i Teatralna” 1865 nr 13; „Tygodnik Ilustrowany” 1869 nr 97; W. Sowiński Słownik Muzyków polskich dawnych i nowoczesnych, Paryż 1874; „Echo Muzyczne” 1880 nr 17/1881 nr 3, 4, 22; „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1885 nr 89, 113; „Muzyka” 1928 nr 7–9, A. Bukowiński Czy zapomniany? W 10-tą rocznicę śmierci Izydora Lotta, „Muzyka” 1937 nr 7–8; Celebrated Violinists, Past and Present, tłum. z języka niemieckiego A. Ehrlich, wyd. R.H. Legge, Londyn, Nowy Jork 3. wyd. 1913; I. Lhevinne Lotto –Friend of Kings. Violinist who Knew Liszt and Had Remarkable Career, „The American Hebrew”, 3 II 1928; J. Reiss Polskie skrzypce i polscy skrzypkowie, Łódź 1945, Kraków 1955; F. German Skrzypek Mickiewicza, „Stolica” 1969 nr 45; Tadeusz Przybylski Lotto Izydor, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XVII, Wrocław 1972; J. Kusiak Skrzypce od A do Z, Kraków 1999; The New Grove Dictionary…, t. 15, red. S. Sadie, Londyn 2001; L.T. Błaszczyk Żydzi w kulturze muzycznej ziem polskich w XIX i XX wieku. Słownik biograficzny, red. B. Józefowicz, Warszawa 2014.