Leichtentritt, Hugo

Leichtentritt Hugo, *1 I 1874 Pleszew (k. Kalisza), †13 XI 1951 Cambridge (Massachusetts), niemiecki muzykolog, krytyk muzyczny i kompozytor. Od 1889 uczył się w Stanach Zjednoczonych, gdzie w 1894 otrzymał dyplom ukończenia studiów na wydziale nauk humanistycznych Harvard University w Cambridge; tamże podjął studia muzyczne u J.K. Paine’a, które kontynuował w latach 1894–95 w Paryżu oraz w 1895–98 w Hochschule für Musik w Berlinie. Później studiował historię muzyki, filozofię, estetykę, literaturę i sztukę pod kierunkiem O. Fleischera i M. Friedlaendera na uniwersytecie w Berlinie, gdzie w 1901 uzyskał stopień doktora. W latach 1901–24 wykładał kompozycję, historię muzyki i estetykę w Klindworth-Scharwenka Konservatorium w Berlinie; udzielał także prywatnych lekcji kompozycji, w latach 1901–33 pisał recenzje dla czasopism niemieckich („Allgemeine Musik-Zeitung”, „Die Musik”, „Signale für die musikalische Welt” i in., a także dla periodyków zagranicznych („Musical Courier” – Nowy Jork, „Musical Times” – Londyn). W 1933, zmuszony do opuszczenia Niemiec, osiadł w Cambridge, gdzie w latach 1933–40 wykładał w Harvard University; od 1940 do 1944 wykładał w New York University. Podczas pobytu w Niemczech Leichtentritt sporo komponował (opera, utwory symfoniczne i kameralne, pieśni), jego utwory nie znalazły jednak uznania; treścią jego życia stała się działalność muzykologiczna.

Jako historyk muzyki Leichtentritt pozostawił po sobie dwie cenne książki oparte na własnych badaniach: Reinhard Keiser und seine Opern oraz Geschichte der Motette – pierwszy, obszerny przegląd tego gatunku muzycznego; swój warsztat naukowy oraz wiedzę źródłową zaprezentował także w edycjach DDT. Pozostałe prace Leichtentritta z zakresu historii muzyki mają charakter popularnonaukowy. Działalność muzykologiczną Leichtentritta cechował pragmatyzm; praktyce wykonawczej służyły amerykańskie wydania partytur klasyków muzyki symfonicznej, dydaktyce – opracowania późniejszych wydań podręczników kompozycji Lobego i Busslera oraz Geschichte der Musik Ambrosa, w których Leichtentritt wprowadził korekty i uzupełnienia. Szczególną popularność zyskał jego podręcznik Musikalische Formenlehre, znacznie poszerzany w kolejnych wydaniach (w wyd. 3. pojawiły się analizy utworów Brucknera i Schönberga); książka ta jest właściwie zbiorem analiz muzycznych. Przejąwszy od Riemanna dogmatyczną metodę analizy Leichtentritt skoncentrował się na wydzielaniu ugrupowań dźwiękowych (motywy, frazy itp.), przyjmując za podstawę logiki architektonicznej utworu szeregowanie liczby taktów; elementarne pojęcia i zasady muzyki wiązał z estetyką wyrazu (uczucia) i tzw. psychologią dźwięku (podobną analizę zaprezentował w Analyse der Chopin’schen Klavierwerke). W odróżnieniu od podręczników z XIX w., których autorzy (A.B. Marx, Jadassohn, Lobe, Riemann) utożsamiali naukę kompozycji z nauką o formach, Leichtentritt podkreśla, iż celem jego pracy jest wiedza o formach muzycznych, a nie podanie reguł komponowania; wskazuje przy tym na dwojakie znaczenie pojęcia „forma”: 1. jako specyficzny kształt danego utworu, zależny od emocji, intuicji i talentu artysty, 2. jako typ formalny (pieśń, fuga, rondo i in.) oparty na określonych zasadach konstrukcyjnych. Leichtentritt odróżnia nadto abstrakcyjne pojęcie „formy” jako idei (nawiązując do Platona) od stosowanego w praktyce pojęcia „form” będących paradygmatami owej idei, zmiennymi historycznie i stylistycznie. Pomimo schematycznej metody analizy utworów praca Leichtentritta spełniła ważną rolę w rozwoju myśli muzycznej, wpłynęła bowiem na uświadomienie odrębności teorii formy muzycznej od nauki komponowania.