Kuhlau [k’u:lau] Daniel Frederik, *11 IX 1786 Ülzen (k. Hanoweru), †12 III 1832 Kopenhaga, duński kompozytor i pianista pochodzenia niemieckiego. Z muzyką zetknął się w domu rodzinnym. Dziadek, Johann Daniel Kuhlau, był oboistą, podobnie jak i ojciec, Johann Carl Kuhlau (1747–1830). Kuhlau uczył się muzyki początkowo u ojca, a następnie u organisty Ahrenbostela w Lüneburgu. W 1802 rodzina przeniosła się do Brunszwiku, a wkrótce do Hamburga, gdzie Kuhlau studiował muzykę u C.F.G. Schwenckego, ucznia C.Ph.E. Bacha i J.Ph. Kirnbergera; tu zdobył solidne podstawy teoretyczne. Z okresu hamburskiego pochodzą jego pierwsze znane kompozycje: pieśni (3 Gesänge op. 5), utwory fortepianowe (ronda op. 1, 2, 3, 2 cykle wariacji) oraz fletowe (Wariacje op. 10), a także jedyne, zaginione zresztą, utwory na orkiestrę bez instrumentu solowego. Od 1804 zaczął występować jako pianista. W 1810 – po zajęciu Hamburga przez wojska napoleońskie – Kuhlau przeniósł się do Kopenhagi, gdzie 23 I 1811 wystąpił po raz pierwszy publicznie, wykonując m.in. swój Koncert fortepianowy C-dur. W Kopenhadze rozwinął działalność jako pianista, kompozytor i nauczyciel gry fortepianie i teorii, zdobywając sobie szybko uznanie. W 1813 uzyskał tytuł muzyka królewskiego (Kongelige Kammermusicus), a od 1818 otrzymał jako muzyk królewski stałe uposażenie. W 1813 Kuhlau został obywatelem duńskim; w 1814 przybyli do niego rodzice, a następnie siostra. Konieczność utrzymania rodziny zmusiła go do zwiększenia aktywności zarobkowej. Komponował m.in. liczne utwory przeznaczone do muzykowania domowego, fantazje i wariacje fortepianowe na temat popularnych melodii. Odbywał też szereg podróży koncertowych po Skandynawii i Niemczech, po raz ostatni latem 1829 (Berlin, Lipsk); dwukrotnie występował w Wiedniu (1821, 1825). W czasie drugiej bytności w Wiedniu nawiązał bliższe kontakty z Beethovenem, którego utwory faworyzował w swym repertuarze. W latach 1816–1817 Kuhlau pełnił funkcję korepetytora śpiewaków w Kongelige Teater w Kopenhadze. Od tego czasu pozostawał w stałych kontaktach z teatrem królewskim, dla którego skomponował kilka oper i innych utworów scenicznych. Od 1825 Kuhlau był członkiem Kungliga Musikaliska Akademien w Sztokholmie, a w 1828 otrzymał tytuł profesora. W 1826 przeniósł się do własnego domu w Lyngby pod Kopenhagą (obec. przedmieście Kopenhagi). Wskutek pożaru tego domu (1831) uległy zniszczeniu liczne autografy Kuhlaua, m.in. jego szkoła generałbasu, nad którą pracował przez wiele lat.
Kuhlau jest najwybitniejszym – obok C.E.F. Weysego – przedstawicielem okresu przełomu klasycyzmu i romantyzmu w Danii. W jego utworach dominują cechy klasyczne przejawiające się przede wszystkim w doborze form (sonaty, wariacje, ronda) i skłonności do kontrapunktu, jednakże w instrumentacji i harmonice widoczne są już właściwości wczesnoromantyczne (chromatyka). Najwyraźniej występują one w twórczości scenicznej: operach, singspielach i muzyce do sztuk teatralnych; wszystkie te utwory wystawione były w Kopenhadze. Aczkolwiek nie utrzymały się one do dziś w repertuarze, stanowią ważny etap w rozwoju muzyki duńskiej, w kształtowaniu jej narodowego charakteru. Muzyka sceniczna Elverhøj uważana jest za pierwszy utwór narodowy muzyki duńskiej. Kuhlau wprowadził w tym dziele duńskie i szwedzkie melodie ludowe. Posługiwał się nimi również w innych utworach, zapoczątkowując typowe dla całej muzyki skandynawskiej XIX w. szerokie wyzyskiwanie folkloru i płynących z niego inspiracji. Muzyka do Elverhøj zyskała w owych czasach wielką popularność. Wpływy Cherubiniego i Boieldieu (Røverborgen), a także Rossiniego i Webera (Lulu) na twórczość sceniczną Kuhlaua wyrażają się m.in. w podejmowaniu baśniowej tematyki. Uwertury do tych utworów uważane są za najlepsze ówczesne duńskie kompozycje orkiestrowe.
Wśród utworów fortepianowych Kuhlaua najważniejsze miejsce zajmują 3-częściowe sonaty, wykazujące wpływy Beethovena w fakturze i harmonice oraz sonatiny, pozostające w kręgu oddziaływania Mozarta i Clementiego, proste w fakturze, utrzymujące się do dziś w repertuarze pedagogicznym. Liczne ronda i wariacje Kuhlaua opierają się zazwyczaj na tematach zaczerpniętych z oper Mozarta, Boieldieu, Rossiniego, Aubera, Webera, Cherubiniego i Belliniego, z pieśni Beethovena, a także na ludowych melodiach duńskich, szwedzkich i austriackich. Są one przykładem popularnego w owych czasach repertuaru fortepianowego. Do dziś wykonywane są utwory fletowe Kuhlaua, które zdobyły sobie dość szybko uznanie, m.in. we Francji, gdzie miały wiele wydań. Kuhlau grał słabo na flecie, wykazał jednak gruntowną znajomość faktury tego modnego wówczas instrumentu. Mniejsze znaczenie ma twórczość pieśniarska Kuhlaua; komponowana do tekstów niemieckich i duńskich, m.in. B.S. Ingemanna, A. Oehlenschlägera i F. Høegh-Guldberga; obejmuje ona obok prostych pieśni zwrotkowych w stylu ludowym pieśni przekomponowane. Szeroko spopularyzowane były natomiast pieśni Kuhlaua na głosy męskie, pisane dla stowarzyszeń studenckich; niektóre są wykonywane do dziś. Utwory Kuhlaua cieszyły się za życia kompozytora dużą popularnością; zwykle były one wkrótce po skomponowaniu wydawane w Danii i w Niemczech, a także we Francji i w Anglii; niektóre doczekały się kilku wydań jeszcze za życia kompozytora.
Literatura: D. Fog (red.) Kompositionen von F. Kuhlau. Thematisch-bibliographischer Katalog, Kopenhaga 1977. K. Graupner F. Kuhlau, Lipsk 1930; N.M. Jensen Den danske romance 1800–1850, Kopenhaga 1964; J.-L. Beimfohr Das C-dur Klavierkonzert op. 7 und die Klaviersonaten von F. Kuhlau, Hamburg 1971.
orkiestrowe:
Symfonia ok. 1804, wyk. Hamburg 1804, zag.
Amors Triumph, uwertura, wyk. Hamburg 1804, zag.
Koncert fortepianowy C-dur op. 7, Lipsk 1812
Koncert fortepianowy f-moll, wyk. Kopenhaga 1812, zag.
Concertino na 2 rogi op. 45, 1822, Lipsk 1830
kameralne:
Sonatina D-dur na fortepian i skrzypce ad libitum, Lipsk 1812
Kwartet fortepianowy c-moll op. 32, Lipsk 1821
Kwartet fortepianowy A-dur op. 50, Bonn 1822
Kwartet fortepianowy g-moll op. 108, 1829, Lipsk 1833
Sonata f-moll na skrzypce i fortepian op. 33, Bonn 1822
Sonata F-dur na skrzypce i fortepian op. 79, Kopenhaga 1827
Sonata a-moll na skrzypce i fortepian op. 79, Kopenhaga 1827
Sonata C-dur na skrzypce i fortepian op. 79, Kopenhaga 1827
Kwintet D-dur na flet, skrzypce, 2 altówki i wiolonczelę op. 51, Bonn 1823
Kwintet E-dur na flet, skrzypce, 2 altówki i wiolonczelę op. 51, Bonn 1823
Kwintet A-dur na flet, skrzypce, 2 altówki i wiolonczelę op. 51, Bonn 1823
Trio G-dur op. 119 na 2 flety i fortepian, Bonn 1832
Kwartet smyczkowy a-moll op. 122, 1831, Lipsk 1841
Andante et Polacca na róg i fortepian, rkp. biblioteka miejska w Lyngby
na zespół fletów:
Duet e-moll op. 10 [a], Lipsk 1814
Duet D-dur op. 10 [a], Lipsk 1814
Duet G-dur op. 10 [a], Lipsk 1814
Trio D-dur op. 13, Lipsk 1815
Trio g-moll op. 13, Lipsk 1815
Trio F-dur op. 13, Lipsk 1815
Duet e-moll op. 39, Lipsk 1822
Duet B-dur op. 39, Lipsk 1822
Duet D-dur op. 39, Lipsk 1822
Duet G-dur op. 80, Bonn 1828
Duet C-dur op. 80, Bonn 1828
Duet e-moll op. 80, Bonn 1828
Duet D-dur op. 81, Bonn 1827
Duet F-dur op. 81, Bonn 1827
Duet g-moll op. 81, Bonn 1827
Trio e-moll op. 86, Hamburg 1827
Trio D-dur op. 86, Hamburg 1827
Trio Es-dur op. 86, Hamburg 1827
Duet A-dur op. 87, Moguncja 1827
Duet g-moll op. 87, Moguncja 1827
Duet D-dur op. 87, Moguncja 1827
Trio h-moll op. 90, ok. 1826, Moguncja 1828
Duet D-dur op. 102, Kopenhaga 1830
Duet E-dur op. 102, Kopenhaga 1830
Duet A-dur op. 102, Kopenhaga 1830
Kwartet e-moll op. 103, Lipsk 1830
na flet z fortepian:
6 wariacji op. 63, Lipsk 1825
Sonata Es-dur op. 64, Hamburg 1825
Sonata G-dur op. 69, Hamburg 1826
Sonata e-moll op. 71, Bonn 1826
Sonata G-dur op. 83, Bonn 1827
Sonata C-dur op. 83, Bonn 1827
Sonata g-moll op. 83, Bonn 1827
Sonata a-moll op. 85, Moguncja 1827
cykl wariacji op. 94, Lipsk 1829
cykl wariacji op. 99, Lipsk 1830
cykl wariacji op. 101, Kopenhaga 1830
cykl wariacji op. 104, Lipsk 1830
cykl wariacji op. 105, Lipsk 1830
Rondo E-dur op. 98 [a] Lipsk 1829
3 duos brillants op. 110 na flet lub skrzypce i fortepian, Kopenhaga 1830, także Paryż, Lipsk
na flet solo:
12 variations et solos op. 10 [b], Hamburg ok. 1810
Fantazja D-dur op. 38, Lipsk 1822
Fantazja G-dur op. 38, Lipsk 1822
Fantazja C-dur op. 38, Lipsk 1822
Grand solo F-dur op. 57, Lipsk 1824
Grand solo a-moll op. 57, Lipsk 1824
Grand solo G-dur op. 57, Lipsk 1824
6 divertissements op. 68, Kopenhaga i Hamburg 1825
3 fantazje op. 95, Kopenhaga i Paryż 1829
3 Cantabile-Sätze, Hamburg 1834
fortepianowe:
Sonata Es-dur op. 4, Lipsk 1810
Sonata d-moll op. 5 [a], Lipsk 1812
Sonata a-moll op. 6 [a], Hamburg ok. 1812
Sonata D-dur op. 6 [a], Hamburg ok. 1812
Sonata F-dur op. 6 [a], Hamburg ok. 1812
Sonata a-moll op. 8 [a], Lipsk 1814
Sonata Es-dur op. 127, przed 1820, wyd. Kopenhaga i Paryż 1833
Sonata G-dur op. 26, Bonn 1821
Sonata C-dur op. 26, Bonn 1821
Sonata Es-dur op. 26, Bonn 1821
Sonata B-dur op. 30, Lipsk 1821
Sonata G-dur op. 34, Lipsk 1822
Sonata G-dur op. 46 Hamburg 1823
Sonata d-moll op. 46 Hamburg 1823
Sonata C-dur op. 46 Hamburg 1823
Sonata F-dur op. 52, Lipsk 1823
Sonata B-dur op. 52, Lipsk 1823
Sonata A-dur op. 52, Lipsk 1823
Sonatina C-dur op. 20, Lipsk 1820
Sonatina G-dur op. 20, Lipsk 1820
Sonatina F-dur op. 20, Lipsk 1820
Sonatina C-dur op. 55, Kopenhaga 1823
Sonatina G-dur op. 55, Kopenhaga 1823
Sonatina C-dur op. 55, Kopenhaga 1823
Sonatina F-dur op. 55, Kopenhaga 1823
Sonatina D-dur op. 55, Kopenhaga 1823
Sonatina C-dur op. 55, Kopenhaga 1823
Sonatina A-dur op. 59, Hamburg 1824
Sonatina F-dur op. 59, Hamburg 1824
Sonatina C-dur op. 59, Hamburg 1824
Sonatina F-dur op. 60, Hamburg ok. 1825
Sonatina A-dur op. 60, Hamburg ok. 1825
Sonatina C-dur op. 60, Hamburg ok. 1825
Sonatina C-dur op. 88, Kopenhaga 1827
Sonatina G-dur op. 88, Kopenhaga 1827
Sonatina a-moll op. 88, Kopenhaga 1827
Sonatina F-dur op. 88, Kopenhaga 1827
cykl wariacji na temat arii Bertona, Hamburg ok. 1807
Auf Hamburgs Wohlergehen, cykl wariacji, przed 1810, zag.
cykl wariacji op. 14 Kopenhaga 1813
cykl wariacji op. 12, Lipsk 1815
cykl wariacji op. 15, Lipsk 1816
Lorsque dans une tour obscure, cykl wariacji, Hamburg przed 1816
cykl wariacji op. 16, Kopenhaga 1819
cykl wariacji op. 18, Hamburg 1819
cykl wariacji op. 22, Lipsk 1820
Fantazja i wariacje op. 25 ok. 1815, wyd. Bonn 1821
cykl wariacji op. 35, Kopenhaga 1821
cykl wariacji op. 42, Lipsk 1822
cykl wariacji op. 48, Kopenhaga 1822
cykl wariacji op. 49, Kopenhaga 1822
Andantino z wariacjami, Hamburg 1822
cykl wariacji op. 53, Christiania, ok. 1823
cykl wariacji op. 54, Lipsk 1823
cykl wariacji op. 62, Kopenhaga 1824
cykl wariacji op. 91, Lipsk 1828
3 airs variés op. 112, cykl wariacji, Lipsk 1831
cykl wariacji op. 116, Brunszwik 1831
Rondo C-dur op. 1, Lipsk 1810
Rondo a-moll op. 2, Lipsk ok. 1811
Rondo F-dur op. 3, ok. 1809, wyd. Lipsk 1814
Rondo A-dur 1815, nie wyd.
Rondo a-moll, Kopenhaga 1814
Rondo C-dur op. 31, Kopenhaga 1821
Rondo G-dur op. 31, Kopenhaga 1821
Rondo C-dur op. 31, Kopenhaga 1821
6 rond op. 40, Lipsk 1822
8 rond op. 41, Lipsk 1822
Rondo C-dur op. 56, Kopenhaga 1823
Rondo G-dur op. 56, Kopenhaga 1823
Rondo F-dur op. 56, Kopenhaga 1823
Rondo F-dur op. 73, Kopenhaga 1826
Rondo G-dur op. 73, Kopenhaga 1826
Rondo D-dur op. 73, Kopenhaga 1826
Rondo c-moll op. 84, Kopenhaga 1827
Rondo F-dur op. 84, Kopenhaga 1827
Rondo A-dur op. 84, Kopenhaga 1827
Les charmes de Copenhague op. 92, rondo, Kopenhaga 1828
Rondo op. 96, Kopenhaga 1828
2 ronda op. 97, Kopenhaga 1829
3 ronda op. 109, Kopenhaga 1830
3 ronda op. 113, Lipsk 1832, wyd. także Paryż i Londyn
3 rondoletta op. 117, Brunszwik 1831
3 ronda op. 118, Kopenhaga 1831
La Légèrete op. 120, rondo, Kopenhaga 1832
La clochette op. 121, rondo, Kopenhaga 1832
Rondo pastoral op. 125, Kopenhaga 1832
31 walców, m.in. Divertissements en forme de valse op. 61, Hamburg 1825
pozostałe walce nieopusowane, skomponowane w latach 1808–1822, wszystkie – poza jednym – wyd. za życia kompozytora
kilkanaście tańców szkockich wyd. 1810 i 1822, kilka marszów wyd. Kopenhaga 1814–1818 i in.
fortepianowe na 4 ręce:
Sonata F-dur op. 8 [b] Hamburg 1810
Sonatina F-dur op. 17, Kopenhaga 1818
Sonatina G-dur op. 44, Kopenhaga 1822
Sonatina C-dur op. 44, Kopenhaga 1822
Sonatina F-dur op. 44, Kopenhaga 1822
Sonatina F-dur op. 66, Hamburg 1825
Sonatina C-dur op. 66, Hamburg 1825
Sonatina G-dur op. 66, Hamburg 1825
Sonatina C-dur, Hamburg ok. 1835
cykl wariacji op. 58, Lipsk 1824
cykl wariacji op. 72 [a], Bonn 1826
cykl wariacji op. 75, Hamburg 1826/27
cykl wariacji op. 76, Hamburg 1827
cykl wariacji op. 77, Hamburg 1827
3 airs variés op. 114, cykl wariacji, Lipsk 1832
Rondo F-dur op. 70, Hamburg 1826
Rondo C-dur op. 70, Hamburg 1826
Rondo D-dur op. 70, Hamburg 1826
Rondo C-dur op. 111, Lipsk 1831
Rondo D-dur op. 111, Lipsk 1831
Rondo C-dur op. 111, Lipsk 1831
Adagio i rondo op. 124, Kopenhaga 1832
Walc op. 24, Lipsk 1821
Walc op. 28, Hamburg 1822
Walzer aus Dobberan, przed 1824, nie wyd.
Allegro pathétique op. 123, Kopenhaga 1832
Divertissement B-dur, Hamburg 1838
wokalne i wokalno-instrumentalne:
ok. 100 pieśni na głos z towarzyszeniem fortepianu, m.in. 3 Gesänge op. 5 [b], przed 1806, Altona 1806/07
6 canzoni op. 9, Lipsk 1814
10 deutsche Lieder op. 11 [a], Lipsk 1814
10 deutsche Gesänge op. 19, Hamburg 1819
3 Gedichte op. 21, sł. H.W. Gerstenberg, Lipsk 1820
12 deutsche Lieder op. 23, Hamburg 1820
3 Gesänge op. 72 [b], Hamburg 1823
2 Gedichte op. 78, sł. I.F. Castelli, Hamburg ok. 1827
6 Romanzen und Lieder op. 106, sł. L. Motte Fouqué, Lipsk 1830
pieśni na głosy męskie a cappella, m.in.:
6 vierstimmige Gesänge op. 67, Kopenhaga ok. 1825
9 vierstimmige Gesänge op. 82, Bonn 1828
8 vierstimmige Gesänge op. 89, ok. 1826, Bonn 1828–29
2 chorały, 1817, Kopenhaga 1826
chóralne kantaty, m.in. Reformationskantate, sł. F. Høegh-Guldberg, 1817
Sørgekantate (‘kantata żałobna’), sł. K.L. Rahbek, 1818, zaginiona
Die Feier des Wohlwollens op. 36, na 3 głosy męskie i fortepian, sł. C.L. Sander, wyciąg fortepianowy Hamburg 1822
Formaelingskantate (‘kantata ślubna’), sł. K.L. Rahbek, 1828
pieśni m.in.:
Den kronede Norske Nationalsang na chór męski z fortepianem, sł. H.A. Bjerregaard, 1821, wyciąg fortepianowy, Kopenhaga 1822
Sang for Land-Cadetter, sł. J.A. Fibiger, 1828, wyciąg fortepianowy, Kopenhaga 1828
opery:
Røverborgen (Die Räuberburg), libr. A. Oehlenschläger, 1813, wyst. 1814, wyciąg fortepianowy Kopenhaga 1815, partytura uwertury wyd. Kopenhaga 1948
Trylleharpen (‘czarodziejska harfa’), op. 27, libr. J.I. Baggesen, 1816, wyst. 1817, wyd. uwertura Lipsk 1820 w ukł. kompozytora na fortepian na 4 ręce, 1821 – na orkiestrę
Elisa op. 29, libr. C.J. Boye, wyst. 1820, wyciąg fort. Kopenhaga 1820, na orkiestrę wyd. tylko uwertura Lipsk 1921
Lulu op. 65, libr. C.F. Güntelberg, 1824, wyst. 1824, wyciąg fortepianowy Hamburg i Kopenhaga 1925
Hugo og Adelheid op. 107, libr. CJ. Boye, 1827, wyst. 1827, wyciąg fortepianowy, Kopenhaga, Hamburg i Lipsk 1838
Eurydice in Tartarus, scena liryczna, libr. J. Baggesen, wyst. 1816, wyciąg fortepianowy uwertury na 4 ręce Hamburg 1823
Den lykkelige Hero, scena liryczna, libr. L.C. Sander, ok. 1819, zag.
muzyka do sztuk teatralnych:
Hugo von Rheinberg A. Oehlenschlägera, wyst. 1814
Moses E.N Klingemanna, wyst. 1822, zag.
William Shakespeare C.J. Boye’a, wyst. 1826, part. uwertury Lipsk 1831, wyciąg fortepianowy całości, Kopenhaga 1873
Elverhøj (Erlenhügel) J.L. Heiberga, wyst. 1828, wyciąg fortepianowy Kopenhaga 1828, partytura uwertury, Lipsk 1841, partytura muzyki baletowej z 5. aktu oraz Agnetes Dröm z 4. aktu, Kopenhaga 1963 i 1973
Trillingbrødrene fra Damask (Die Drillingsbrüder von Damaskus) op. 115 A. Oehlenschlägera, wyst. 1830, wyciąg fortepianowy Kopenhaga 1830
Ponadto 31 kanonów na 2 do 28 głosów na fortepian lub głosy wokalne. Niektóre nie mają określonego środka wykonawczego. Były one publikowane w „Allgemeine Musikalische Zeitung” w latach 1809–21, a niektóre w Kopenhadze u C.C. Losego.
