Krommer, František

Krommer, Kramář, Kramarz, Kromer, František, Franz, Vincenc, *27 XI 1759 Kamenice, †8 I 1831 Wiedeń, czeski kompozytor działający głównie w Wiedniu. Dzieciństwo i lata młodzieńcze Krommera upłynęły w małomieszczańskim środowisku czeskim, silnie ulegającym wpływom niemieckim. Ojciec Krommera Jiří Kramář był właścicielem zajazdu, a później burmistrzem Kamenicy. Jako 14-letni chłopiec Krommer został wysłany na naukę do stryja, Antonína (Antona) Matyasa Krommera (1742–1804), znanego wówczas kompozytora m.in. mszy i symfonii, nauczyciela i dyrygenta chóru w Tuřanach k. Brna. Tutaj oprócz nauki gry na organach i skrzypcach Krommer samodzielnie studiował teorię muzyki, a ok. 1777 został miejscowym organistą. Z Tuřan udał się w 1785 na krótko do Wiednia, skąd przeniósł się do Simontornya na Węgrzech, gdzie był zrazu skrzypkiem, a od 1787 dyrektorem kapeli dworskiej hr. von Styrum. W 1790 został kapelmistrzem katedry w Pécs; w 1793 prowadził orkiestrę wojskową hr. Karolyi; wkrótce potem ks. A. Grassalkovich de Gyarak zaangażował Krommera jako dyrektora muzyki i skrzypka swej orkiestry dworskiej. W 1795 Krommer osiadł na stałe w Wiedniu, początkowo jako nauczyciel gry na skrzypcach i kompozycji, a od 1798 także kapelmistrz na dworze ks. I. Fuchsa. Pomimo starań Krommer nie uzyskał posady skrzypka wiedeńskiej Hofkapelle, zwrócił jednak na siebie uwagę dworu cesarskiego i w 1810 otrzymał funkcję dyrygenta baletów w Hoftheater. Od 1815 jako odźwierny apartamentów cesarskich towarzyszył Franciszkowi I w jego podróżach do Paryża, Padwy, Werony, Mediolanu i Wenecji. W 1818 został następcą L. Koželuha jako dyrektor muzyki kameralnej i kompozytor dworu cesarskiego w Wiedniu. Po jego śmierci nie powołano na te stanowiska następcy. Jego syn August (1807–1842) był skrzypkiem orkiestry wiedeńskiego Burgtheater; występował również jako pianista.

Krommer należał do pokolenia czeskiej emigracji artystycznej przełomu XVIII i XIX w. Jego aktywność i oddziaływanie sięgają daleko w wiek XIX. Fakty te określają zarówno genezę i typ twórczości Krommera, jak i jego usytuowanie w kontekście historycznym. Rozpoczynając swą działalność jako muzyk dworski w służbie arystokracji niemieckiej, austriackiej i węgierskiej, Krommer komponował na zamówienie. Utworów z tego okresu — poza nielicznymi wyjątkami — nie przeznaczył do druku, toteż w większości zaginęły; w tym czasie Krommer wyrobił w sobie jednak predylekcję do zespołowej muzyki instrumentalnej, osiągając w tym zakresie wysoki poziom warsztatu kompozytorskiego, którego znakiem szczególnym było dogłębne poznanie możliwości instrumentów dętych.

Przyjazd do Wiednia oznaczał przełom w sytuacji Krommera jako artysty. Nie znalazł on tu warunków do kontynuacji dotychczasowej działalności, lecz nadzwyczaj przychylne przyjęcie, jakiego doznał od wydawców w Wiedniu i Offenbach, skłoniło go do oddania się w pełni kompozycji, a pewne uniezależnienie się od upodobań dotychczasowego mecenatu pozwoliło mu na swobodniejszą realizację własnych zamierzeń kompozytorskich. Twórczość Krommera w okresie wiedeńskim cechuje pewna niejednolitość stylistyczna typowa dla okresów przełomu epok. Pierwsze kwartety i kwintety smyczkowe, a także koncerty na instrumenty dęte Krommera utrzymane są w stylu późnoklasycznym, przy czym swobodny rozwój melodii zbliża je do stylu Mozarta, natomiast skłonność do rozbudowy partii przetworzeniowych może wskazywać na wzory Haydnowskie, jest ona jednak dobrze ugruntowana w tradycji muzyki czeskiej od Štamica poczynając. Z czasem partie przetworzeniowe stały się dla Krommera centralnym punktem dramaturgii dzieła. Na zbieżność stylu Krommera ze stylem Mozarta i Beethovena wskazują wolne części cyklu sonatowego, silnie kontrastowe, melodycznie bogate, obfitujące w oryginalne połączenia harmoniczne, nastrojowe, często jednak z uwagi na krótkie rozmiary nieznajdujące pełnej równowagi pomiędzy wyrazem emocjonalnym a postacią formalną. Niektóre z tych elementów, zapowiadające już początki stylu romantycznego, znalazły szersze zastosowanie w późniejszych kwartetach Krommera, w których usiłował on — w swoim czasie z powodzeniem — współzawodniczyć z Beethovenem; kwartety te, często utrzymane w molowych tonacjach, należą do najwybitniejszych osiągnięć Krommera. W utworach kameralnych Krommera wprowadzał niekiedy poloneza jako finał (np. w Kwintecie op. 92).

W symfoniach Krommera odszedł od typowo XVIII-wiecznej — a stosowanej przezeń do końca w kameralistyce — praktyki łączenia poszczególnych utworów w jedno opus; traktował każdą z symfonii odrębnie, nadając im cechy indywidualne — w ten sposób pozostały one dokumentem kształtowania się XIX-wiecznej symfonii jako jednej z koronnych form osobistej wypowiedzi twórczej. Znamienne, że późniejsze symfonie Krommera nie znalazły wydawcy. Pewną osobliwość stanowią koncerty skrzypcowe, ciążące rodzajem tematyki i pikanterią formuł rytm, ku francuskiemu typowi koncertu, rozpowszechnionemu przez P. Rodego. Powstanie tych utworów należy wiązać z wiolinistycznymi ambicjami Krommera.

Za życia Krommer uważany był za jednego z najwybitniejszych kompozytorów działających w Wiedniu. Szczególnie wysoką rangę przypisywano jego kwartetom smyczkowym, które utrzymywały się w repertuarze jeszcze przez pewien czas po śmierci kompozytora. Poza kwartetami dużym powodzeniem cieszyły się duety na 2 skrzypiec i to przez cały wiek XIX, muzycznie atrakcyjne, szeroko wykorzystywane w praktyce pedagogicznej. Najbardziej żywotne okazały się jednak koncerty na instrumenty dęte, z których obydwa obojowe oraz Koncert na klarnet i orkiestrę należą do żelaznego repertuaru współczesnych solistów. Twórczość Krommera oddziałała na kompozytorów środowiska wiedeńskiego, m.in. na Beethovena, a także na dzieła instrumentalne Schuberta, który rozwinął wiele idiomów języka muzycznego Krommera. Wprawdzie żadne z dzieł Krommera nie jest w całości utrzymane w języku XIX-wiecznej orientacji stylistycznej, jednak zasługą jego jest udział w kształtowaniu i upowszechnianiu tych elementów, które o rozwoju owego języka zadecydowały.

Literatura: H. Walter František Krommer. Sein Leben und Werk mit besonderer Berücksichtigung der Streichquartette, 1932 (dysertacja, uniwersytet w Wiedniu; zawiera katalog tematyczny utworów instrumentalnych Krommera); K. Padrta František Krommer a jeho orchestrální skladby, 1949 (dysertacja, uniwersytet w Brnie); Z. Zouhar František Vincec Krommer 1759–1959. Výbĕrová bibliografie, Brno 1959; K. Padrta František Vincenc Kramář-Krommer. Studie k životopisným a slohovým otázkám, Brno 1966; K. Padrta Die Menuett-Typen im Werke des Komponisten Kramář-Krommer, «Sborník prací filosofické fakulty brnĕnske university», 1967; K. Padrta Pobyt František Vincec Kramáře-Krommera v Mad’arsku oraz B. Geist Nález Krommerovy 7. symfonie, „Hudební Vĕda” IV, V, 1967, 1968.