Knapik, Eugeniusz

Knapik Eugeniusz, *9 VII 1951 Ruda Śląska, polski kompozytor i pianista. W latach 1970–77 studiował kompozycję u H.M. Góreckiego oraz fortepian u Cz. Stańczyka w PWSM (obecnie Akademia Muzyczna) w Katowicach, gdzie od 1979 pracuje na Wydziale Kompozycji, Teorii i Dyrygentury. W latach 1979–1989 członek komisji repertuarowej międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”.  W 1976 otrzymał stypendium rządu francuskiego na studia kompozytorskie u O. Messiaena w Paryżu. W latach 1996–2020 kierownik Katedry Kompozycji i Teorii Muzyki, w 2000 otrzymał tytuł profesora.  W latach 2002–2008 rektor Akademii Muzycznej w Katowicach; dzięki staraniom Knapika powstał nowy gmach Akademii Muzycznej w Katowicach. Jako pianista wielokrotnie występował w kraju i za granicą jako solista i kameralista, głównie w repertuarze współczesnym, m.in. na międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, Festiwalu Saint-Denis w Paryżu, Octobre en Normandie w Rouen, Concertgebouw w Amsterdamie, Festiwalu Goulbenkiana w Lizbonie, SIMC w Rotterdamie. Dokonał licznych prawykonań oraz nagrań polskiej, a także światowej muzyki współczesnej. Był pierwszym w Polsce wykonawcą całego cyklu Dwudziestu spojrzeń na Dzieciątko Jezus O. Messiaena. W 1988 został zaproszony przez operę La Monnaie w Brukseli do współpracy z librecistą i poetą Janem Fabre, co w jej rezultacie zaowocowało kilkoma dziełami operowymi. Nagrody pianistyczne i kompozytorskie: w 1976 X Festiwal Pianistyki Polskiej w Słupsku, Konkurs Młodych Kompozytorów ZKP (II nagroda), w 1977 Międzynarodowy Konkurs Muzyki Kameralnej w Wiedniu (III nagroda), w 1979 Konkurs Kompozytorski Festiwalu „Młodzi Muzycy Młodemu Miastu” w Stalowej Woli, na Międzynarodowej Trybunie `kompozytorów UNESCO: w 1978 wyróżnienie, w 1984 I miejsce (za Kwartet smyczkowy).

Ponadto kilka utworów Knapika posłużyło za materiał muzyczny dla spektakli baletowych (Kwartet smyczkowy, Frankfurt 1990, Partita, Bruksela 1993, sceny z trylogii operowej The Minds of Helena Troubleyn oraz Wysp, Amsterdam 1995, Kwartet smyczkowy oraz Partita, Antwerpia 1995).

Nagrody i odznaczenia: I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UN£ESCO w Paryżu za [I] Kwartet smyczkowy; członek honorowy ZKP 1984; Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, 2008, nagroda Diapason d’Or, Paryż 2012 za nagranie Vingt regards sur l’enfant-Jésus Oliviera Messiaena, złoty medal Zasłużony Kulturze „Gloria Artis” 2019.

Knapik jest w swym pokoleniu jednym z pierwszych kompozytorów polskich, któremu udało się stworzyć własny styl i warsztat kompozytorski, odznaczający się prostotą, oszczędnością i równowagą elementów dzieła muzycznego. Dużą rolę w jego twórczości odgrywa inspiracja poezją francuskiego symbolizmu (P. Valéry). Utwory Knapika, zwłaszcza powstałe w latach 70. XX w., cechuje doskonała technika, efektowna instrumentacja i klarowna forma. Przepojone są one klimatem romantycznym, który w późniejszych kompozycjach (Hymn, Versus I czy Wyspy) ustępuje miejsca powadze, skupieniu i swoistej żarliwości. Knapik rezygnuje tu z efektownych zwrotów instrumentalnych, z bogatej kolorystyki i eksponowania uczuć. Notacja staje się coraz bardziej przejrzysta i precyzyjna, elementy aleatoryzmu rytmicznego pojawiają się coraz rzadziej. W twórczości Knapika dokonuje się asymilacja nowych środków z tradycją muzyki europejskiej: melodyka ponownie staje się – obok kolorystyki – równoprawnym elementem kształtowania formy. Ewolucja drogi twórczej Knapika polegała na odchodzeniu od estetyki awangardowej i od tendencji postsonorystycznych (La flûte de jade czy Le Chant) i skierowaniu się ku próbom ich syntezy z doświadczeniami postmodernistycznymi końca XX w., a także sięganiu do romantyzujących środków i sposobu ekspresji (operowa trylogia The Minds of Helena Troubleyn). Od tego też dzieła rozpoczyna się nowa faza w twórczości Knapika. Jest tam widoczna fascynacja dziełami wielkich kompozytorów końca XIX i początku XX w., jak R. Strauss, G. Mahler, A. Skriabin, K. Szymanowski, a nawet M. Ravel. Najciekawszym wszakże elementem jest faktura: kompozycja przywraca w niej istotną dla instrumentacji rolę dwojeń partii instrumentalnych (wokalnych), zwiększa rolę meliki (stąd więc także linearyzm i kontrapunkt), kolorystyka widziana jest przez pryzmat sonoryzmu, a nawet minimalizmu (powtórzenia) czy neoklasycyzmu (ostrość rysunku rytmicznego). Knapik operuje ogromnymi masami dźwiękowymi, przestrzeń obejmuje nie tylko skalę wysokościową muzyki, ale także fizyczną rozpiętość rozmieszczenia źródeł dźwięku na estradzie lub/i scenie, stając się ewidentnie czynnikiem formotwórczym. Knapik ukazuje paradoksy łączenia harmoniki tonalnej z niefunkcyjną, środków impresjonistycznych i ekspresjonistycznych wzorem Szymanowskiego. Różne elementy muzyki Knapika w różny sposób oddziałują na organizację przepływu czasu muzycznego w jego utworach. To właśnie stanowi charakterystyczna cechę muzyki Knapika, zwłaszcza powstałej w XXI w. Sam kompozytor ujmuje twórczość muzyczną przede wszystkim jako emanacje etyki, w której podejmuje idealistyczną problematykę kategorii moralnych.

Literatura: M. Janicka-Słysz Eugeniusza Knapika spojrzenia na siebie i na muzykę, w: „Studio” 1995 nr 1; S. Kosz Eugeniusz Knapik – „Wyspy”, w: Muzyka polska 1945–1995 (red. K. Droba, T. Malecka, K. Szwajgier), Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1996; S. Kosz Eugeniusz Knapik: „Inspiracji szukam w dźwięku”, w: „Opcje”, kwartalnik kulturalny, 1996, nr 4; I. Bias Eugeniusz Knapik. Kompozytor i pianista, Akademia Muzyczna w Katowicach, Katowice 2001; Thomas Adrian, Knapik Eugeniusz, w: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Second Edition (ed. S. Sadie), vol. 13, Macmillan Publishers Limited, London 2001; Kompozytorzy polscy 1918–2000, II, red. M. Podhajski, Gdańsk-Warszawa 2005; A. Thomas Polish Music since Szymanowski, Cambridge: Cambridge University Press, 2005; K. Droba Spotkania z Eugeniuszem Kanpikiem. Akademia Muzyczna w Katowicach, Katowice 2011; K. Baculewski Współczesność cz. 2: 1975–2000, „Historia Muzyki Polskiej” VII, Sutkowski Edition, Warszawa 2012.