Klopstock, Friedrich Gottlieb

Klopstock [_~sztok] Friedrich Gottlieb, *2 VII 1724 Quedlinburg, †14 III 1803 Hamburg, niemiecki poeta okresu oświecenia. Wychowany w duchu pietystycznym, po nauce w klasycznej szkole Schulpforta (1739–45) odbył studia teologiczne i filozoficzne w Jenie i Lipsku (1745–48). Z okresu studenckiego pochodzą jego najwcześniejsze ody i elegie. Sławę poetycką przyniosły mu pierwsze 3 pieśni z poematu Der Messias (1748), pisanego heksametrem monumentalnego fresku epickiego o męce i zmartwychwstaniu Chrystusa. Zaproszony przez króla duńskiego Fryderyka V, wyjechał w 1751 do Kopenhagi, zyskując tam idealne warunki do ukończenia tej epopei (całość w 20 pieśniach, wyd. 1773), tworzącej — według Herdera — obok Biblii Lutra fundament literatury niemieckiej. Po śmierci króla (1770) Klopstock osiadł w Hamburgu. Otoczony nimbem wielkiego twórcy, odbywał podróże po kraju (Karlsruhe, Frankfurt, Strasburg i in.), poznał m.in. poetów z kręgu Hainbundu i młodego Goethego. Pisał dzieła dramatyczne o tematyce historycznej, mitologii (m.in. trylogia starogermańska o Hermanie, 1769–87) i biblijnej oraz prace teoretyczne (m.in. Über Sprache und Dichtkunst 1779–80). Pod koniec życia utracił autorytet; nie pojmując nowych prądów w literaturze, zrażony głosami krytyki, wycofał się z życia publicznego.

Uważany za inicjatora niemieckiego sentymentalizmu (Empfindsamkeit) i „poezji przeżycia” (Erlebnisdichtung), idee nowego stylu wyraził Klopstock najpełniej w gatunku ody (ponad 200 utworów); znaczna ich część do dzisiaj zachowała swą świeżość. Ody tworzył przez całe życie (1747–1802) „z potrzeby serca”, często kierując je do przyjaciół (m.in. do Ch. F. Gellerta, Ch.W. Glucka) i bliskich (Fanny-Oden, Cidli-Oden); sławił jedynie to co wzniosłe: przyjaźń, miłość, cnotę, naturę, ojczyznę, Boga, nieśmiertelność. Początkowo stosował metra antyczne (wpływ Horacego), z czasem zwrócił się ku „rytmom wolnym”. Język jego ód odznaczał się wielką siłą oddziaływania, śmiałością i kunsztownością. Pisał ponadto elegie (Liebeselegieri) i hymny.

Klopstock był wielostronnie związany z życiem muzycznym swego czasu. Aktywnie uczestniczył w spotkaniach muzycznych (wspólne śpiewy chóralne, próby podkładania nowych tekstów pod znane melodie, m.in. Palestriny, Pergolesiego i Glucka). Był wielbicielem muzyki Händla (oda Wir und Sie), przyjaźnił się z wieloma muzykami, m.in. z C.Ph.E. Bachem, J.F. Reichardtem i Ch.W. Gluckiem (korespondencja 1773–80). Zainteresowanie kompozytorów towarzyszyło odom Klopstocka od początku, zgodnie zresztą z pragnieniem poety, który wprost oczekiwał umuzycznień swoich wierszy i był głęboko przekonany o ścisłym związku muzyki i poezji (oda Der Bund). Postulowany przez Klopstocka ideał deklamacji muzycznej został zrealizowany najpełniej przez Glucka (Klopstocks Oden und Lieder 1786). Spośród ówczesnych kompozytorów muzykę do tekstów Klopstocka (głównie ody) pisali m.in.: G.Ph. Telemann (fragmenty Mesjasza), C.Ph.E. Bach, J.F. Reichardt (m.in. oda Die frühen Gräber), J.G. Naumann, Ch. G. Neefe, J.R. Zumsteeg, C.F. Zelter, z późniejszych: F. Schubert (13 utworów z 1815 i 1816, m.in. Dem Unendlichen, An Sie, Das Rosenband, Die frühen Gräber, Die Sommernacht), C. Loewe, R. Schumann, L. Spohr, G. Mahler (II Symfonia, cz. V Auferstehung), R. Strauss (Das Rosenband) oraz Ph. Wolfrum, K. v. Wolfurt, H. Simon, R. Oboussier, E. Křenek i in.

Literatura: A. Bock Deutsche Dichter in ihren Beziehungen zur Musik. Klopstock, Wieland, Lessing, Schiller, Goethe, Giessen 1900; K. Vietor Geschichte der deutschen Ode, Monachium 1923; L. Prinz Klopstocks weltliche Oden in den Liedkompositionen bis Schubert, dysertacja, Kilonia 1925; G. Kaiser Klopstock, Gütersloh 1963.