logotypes-ue_ENG

Joteyko, Tadeusz

Biogram

Joteyko Tadeusz, *1 IV 1872 Poczujki (koło Kijowa), †20 VIII 1932 Cieszyn, polski kompozytor, dyrygent chórów i pedagog. Gry na skrzypcach uczył się od 12. roku życia. W latach 1889–91 studiował w konserwatorium w Brukseli, 1891–95 w Instytucie Muzycznym w Warszawie, gdzie był uczniem Z. Noskowskiego (kompozycja) i A. Cinka (wiolonczela); już podczas studiów działał jako dyrygent chórów. W 1897 został dyrektorem towarzystwa śpiewaczego Lutnia w Radomiu. W latach 1900–02 był wiolonczelistą w Teatrze Wielkim w Warszawie, od 1902 dyrektorem towarzystwa muzycznego w Łodzi, a następnie w Kaliszu. W 1914 osiadł na stałe w Warszawie, gdzie został profesorem konserwatorium. Występował w Warszawie na licznych koncertach jako dyrygent zespołów chóralnych, a podczas I wojny światowej również jako dyrygent orkiestry symfonicznej filharmonii. Działał aktywnie jako popularyzator muzyki: organizował koncerty szkolne, wygłaszał prelekcje o muzyce, pisał książki i artykuły. Był współzałożycielem, a następnie prezesem Stowarzyszenia Przyjaciół Sztuki, w którym zorganizował i prowadził szereg koncertów poświęconych współczesnej muzyce polskiej. W ostatnim roku życia pełnił funkcję wiceprezesa i skarbnika Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich.

Twórczość Joteyki, mimo że powstała głównie w XX w., należy stylistycznie do nurtu postmoniuszkowskiej tradycji. Utwory fortepianowe reprezentują typową polską miniaturę fortepianową XIX w. zarówno pod względem doboru gatunków, harmoniki, jak i melodyki. Cechuje je tonalność dur-moll, nie wykraczająca w zasadzie poza środki wykształcone w połowie XIX w. Relacje tonalne między poszczególnymi odcinkami utworu opierają się przede wszystkim na stosunkach kwintowych. Faktura fortepianowa jest prosta, akompaniament często oparty na pionach akordowych lub postępujących kolejno rozłożonych dźwiękach akordu, niekiedy zbliżony do basu Albertiego. Dotyczy to również akompaniamentu w pieśniach, który pełni głównie funkcję podpory harmonicznej i wzmacnia linię wokalną przez jej zdwojenie. Czasami pojawiają się w nim elementy ilustracyjne, np. w melodeklamacji Pogrzeb króla Kazimierza Wielkiego szybki ruch pasażowy ilustruje wiatr. Ten ostatni utwór, wielokrotnie wydawany za życia Joteyki, należy do jego najbardziej popularnych kompozycji. Podobnie jak inni kompozytorzy polscy XIX w., Joteyko wykorzystuje rytmy tańców polskich, przede wszystkim mazura, krakowiaka i poloneza, wprowadzając je także do utworów symfonicznych i oper, oraz elementy folkloru ukraińskiego.

Z twórczości scenicznej Joteyki jedynie opera Zygmunt August cieszyła się powodzeniem, przeszła przez wszystkie ówczesne polskie sceny operowe (Warszawa, Lwów, Poznań, Kraków, Katowice) i spotkała się z przychylnym przyjęciem krytyki. Poza wyciągiem fortepianowym wydano również oddzielnie liczne fragmenty tej opery, głównie na głos z fortepianem. W operach Joteyko sięgał po polską tematykę historyczną. Budowa oper zbliżona jest do dramatu; poszczególne akty składają się ze scen, które na ogół tworzą całość, a nie rozpadają się na zamknięte numery. Dla utworzenia sceny kompozytor wykorzystuje partie solowe i ansamblowe, chóralne, orkiestrowe i baletowe; zamknięte arie występują wyjątkowo (np. aria Lulli w operze Jan Kiliński). Język muzyczny oper, jakkolwiek bardziej zaawansowany niż w utworach fortepianowych i pieśniach, ma charakter eklektyczny, opiera się na wzorach 2. połowy XIX w. Orkiestra – mimo pełnej obsady symfonicznej – traktowana jest często w sposób kameralny i służy malowaniu nastroju (np. progresje sekundowe w szybkim ruchu instrumentów smyczkowych oddające narastanie niepokoju – I akt opery Jan Kiliński).

Ogromne znaczenie miała działalność Joteyki na polu popularyzacji muzyki. Poprzez organizację koncertów szkolnych i publikacje na temat muzyki przeznaczone dla młodzieży Joteyko stworzył warunki dla rozwijania zamiłowań muzycznych młodego pokolenia. Jako autor podręczników do nauki muzyki w szkołach ogólnokształcących, popularnych książeczek o historii muzyki i kompozytorach polski oraz książek pomocniczych dla nauczycieli, dostarczał niezbędną literaturę do nieprofesjonalnego nauczania muzyki. Odegrał także dużą rolę w polskiej kulturze muzycznej jako organizator i animator amatorskiego ruchu chóralnego.

Literatura: L. Jaworski Przewodnik operowy, Lwów 1921; M. Gliński „Zygmunt August” opera narodowa Tadeusza Joteyki, „Muzyka” 1925 nr 10; A. Wieniawski „Zygmunt August” opera w 5 aktach Tadeusza Joteyki, „Wiadomości Muzyczne” 1925 nr 5/6; S. Niewiadomski Pamięci Joteyki, „Muzyka” 1932 nr 10/11; F. Starczewski Tadeusz Joteyko, „Śpiewak” 1933 nr 1; K. Michałowski Opery polskie, Kraków 1954

Kompozycje i prace

Instrumentalne:

orkiestrowe:

Symfonia C-dur op. 1 (praca dyplomowa), wyk. Warszawa 1895

Polonez symfoniczny na orkiestrę, wyk. Warszawa 1898

Uwertura koncertowa na trzech tematach polskich A-dur op. 10, wyk. Warszawa 1902, wyd. w oprac. kompozytora na fortepian, Warszawa 1918

Zwątpienie i wiara op. 14, poemat symfoniczny, wyk. Warszawa 1903

Polska suita ludowa op. 11 na orkiestrę

Deux chants religieux (Bogurodzica, Kto się w opiekę) op. 28 na orkiestrę

Wigilia Bożego Narodzenia op. 30, poemat symfoniczny

Suita tatrzańska op. 34 na orkiestrę

Szkice morskie op. 37, suita na orkiestrę, 1924, wyk. Warszawa 1939

Rapsodia polska op. 41 na orkiestrę, wyd. w oprac. na orkiestrę dętą, Warszawa 1930

Andante sinfonico

Samuel Zborowski, poemat symfoniczny (nieukończony)

Suita legionowa na orkiestrę

kameralne:

Berceuse op. 4 na skrzypce i fortepian, wyd. Kijów po 1910

I Kwartet smyczkowy F-dur op. 17, wyk. Warszawa 1901

Deux morceaux na skrzypce i fortepian, wyd. Warszawa 1927

Trio fortepianowe op. 39

II Kwartet smyczkowy op. 46, wyd. Paryż b.r.

Sonata op. 47 na skrzypce i fortepian

Andante elegico na skrzypce i fortepian (oparte na materiale z III aktu opery Zygmunt August)

Sonata wiolonczelowa

fortepianowe:

2 sonaty fortepianowe

24 preludia (we wszystkich tonacjach durowych i molowych) op. 5, 6, 7, 8, wyd. Kijów 1913

Album pour la jeunesse op. 15, wyd. Warszawa ok. 1910

Six morceaux op. 16, wyd. Warszawa 1920

2 sonatiny op. 18, wyd. Warszawa ok. 1922

2 sonatiny op. 19, wyd. Warszawa ok. 1922

Six morceaux op. 21, wyd. Warszawa b.r.

Miniatures op. 23, wyd. Warszawa b.r.

Quatre mazurkas op. 24, wyd. Kijów ok. 1913

Melodie ukrainienne op. 25, wyd. Kijów 1917

Mélodie alsacienne op. 26, wyd. Kijów 1913

Suita polska op. 45

Fantazja z opery Zygmunt August, wyd. Warszawa 1926

Fantazja góralska op. 52, wyd. Warszawa 1928

Humoreska F-dur, wyd. Warszawa 1928

wokalne:

Ulubione pieśni op. 29 na chór mieszany a cappella, wyd. Warszawa b.r. (40 pieśni)

Wesele wiejskie op. 42, kantata na chór mieszany a cappella, wyd. Poznań b.r.

Trzy pieśni ludowe op. 43 na chór męski a cappella, wyd. Poznań b.r.

10 polskich pieśni ludowych na chór mieszany a cappella, wyd. Warszawa 1932

Pieśń o domu, sł. M. Konopnicka, Padyszach, sł. K. Gliński, oraz Wiosna, sł. J. Korwin-Kuczyński na chór męski, rkp. do 1939 w zbiorach WTM, zaginione

Wokalno-instrumentalne:

Dwa duety op.3 na głos z fortepianem, sł. A. Asnyk, L. Rytel, wyd. Kijów ok. 1912

Sześć pieśni op. 2 na głos z fortepianem, sł. J. Korwin-Kuczyński, K. Przerwa-Tetmajer, J.W. Goethe, L. Rydel, wyd. Kijów ok. 1912

Sześć pieśni op. 9 na głos z fortepianem, sł. E. Bieder, M. Wolska, wyd. Kijów 1913

Widziadło op. 12, kantata na baryton, chór mieszany i orkiestrę

Pogrzeb króla Kazimierza Wielkiego op. 13, melodeklamacja na głos z fortepianem, sł. S. Wyspiański, wyd. Kijów 1912

Trzy pieśni op. 44 na głos z fortepianem, sł. J. Żuławski, J. Kasprowicz, K. Zawistowska, wyd. Warszawa b.r.

Pieśni op. 48 na chór żeński i fortepian

Sceniczne:

Grajek op. 31, opera, libr. kompozytor wg Organisty z Ponikły H. Sienkiewicza, wyst. Warszawa 1919

Zygmunt August op. 33, opera, libr. kompozytor wg L. Rydla, wyst. Warszawa 1925, wyd. wyciąg fortepianowy w oprac. kompozytora, Warszawa 1929

Rybacy op. 35, opera

Królowa Jadwiga op. 53, opera, libr. kompozytor, wyst. Warszawa 1928, wyd. (obszerne fragm.) na głos z fortepianem, Warszawa 1929, autogr. partytury (wersja z 1929) w CBN Warszawa, sygn. 2772

Jan Kiliński op. 57, opera, libr. kompozytor i A. Oppman, 1931, autogr. partytury w CBN Warszawa, sygn. 2818[a]

Balet tatrzański, opera

 

Prace:

Zasady muzyki, Warszawa 1914

Historia muzyki polskiej i powszechnej w zarysie, Warszawa 1916

Podręcznik do nauki szkolnej śpiewu zbiorowego, 4 z., Warszawa 1917–19

Ze wspomnień o Z. Noskowskim, w: Pamiętnik I Zjazdu Pomorskiego Związku Kół Śpiewackich w Toruniu 20–21 V 1923, Toruń 1923

Problemat nauczania muzyki w szkołach ogólnokształcących, Warszawa 1924

Poradnik dla chórów amatorskich, Warszawa 1924

Nowy podręcznik do nauki muzyki w szkołach ogólnokształcących, 6 z., Warszawa 1924–26

Przyczyny naszej niemuzykalności, „Muzyka” 1926 nr 4

J. Elsner jako kompozytor, „Muzyka” 1927 nr 3

Myśli o romantyzmie, w: Romantyzm w muzyce, red. M. Gliński, Warszawa 1928

Opera historyczna [polska], w: Pamiętnik II Zjazdu Pomorskiego Związku Kół Śpiewackich w Toruniu 27–28 V 1928, Toruń 1928

Materiały do audycji muzycznych w gimnazjum wyższym, Warszawa 1929

O szkolnictwie muzycznym, „Muzyka” 1931 nr 1

Cyfrowe pismo muzyczne, „Muzyka w Szkole” 1932 nr 8

S. Moniuszko, Warszawa 1932

J. Elsner, Warszawa 1934