Jooss, Kurt

Jooss [jo:s] Kurt, *12 I 1901 Wasseralfingen, †22 V 1979 Heilbronn, niemiecki tancerz, choreograf i pedagog. W latach 1920–21 kształcił się w konserwatorium w Stuttgarcie, gdzie spotkał R. v. Labana, z którym w latach 1922–23 pracował w Mannheimie i Hamburgu. W latach 1924–25 był baletmistrzem w Münster, gdzie utworzył tzw. Nową Scenę Taneczną (Neue Tanzbühne) we współpracy z estońską tancerką (swą przyszłą żoną) Aino Siimolą, tancerzem S. Leederem, kompozytorem F. Cohenem i scenografem H. Heckrothem. W tym zespole powstały pierwsze jego balety: Ein persisches Märchen (muz. E. Wellesz, 1924), Der Dämon (muz. P. Hindemith, 1925), Die Brautfahrt (muz. J.Ph. Rameau i F. Couperin, 1925), Tragödie (muz. F. Cohen, 1926), Kaschemme (muz. F. Cohen, 1926) i in. Po dodatkowych studiach tańca klasycznego w Wiedniu i Paryżu od 1927 kierował wydziałem tanecznym w Folkwangschule w Essen, z którego wywodził się Folkwang Tanztheater, utworzony w 1928 przez Joossa. W latach 1930–33 był baletmistrzem teatru w Essen, gdzie jego zespół pracował p.n. Folkwang Tanzbühne; tam powstał w 1932 najwybitniejszy jego balet Zielony stół (Der grüne Tisch, muz. F. Cohen) o wyraźnie politycznej, antywojennej wymowie, nagrodzony w 1932 złotym medalem na Konkursie Choreografii w Paryżu. W 1933 wyemigrował do Anglii wraz ze swoim zespołem, który działał tam do 1947 p.n. Ballets Jooss (z siedzibą w Dartington, a w czasie wojny w Cambridge), odbywając liczne tournées po Europie (1934 i 1937 w Polsce), Ameryce Północnej i Południowej. W 1948 pracował jako choreograf w Santiago de Chile. W latach 1949–68 znów prowadził wydział taneczny w Essen, gdzie wznowił też działalność swojego zespołu p.n. Folkwang Tanztheater; współpracował również z innymi zespołami niemieckimi i zagranicznymi. Pod koniec życia realizował już tylko swoje dawne balety na scenach całego świata, przy współpracy córki i asystentki Anny Markard-Jooss. Jako wybitnego reprezentanta pantomimy baletowej zapraszano go także do realizacji choreografii w inscenizacjach oper i oratoriów barokowych: The Fairy Quenn (muz. H. Purcell, Essen 1959), Castor e Pollux (muz. J.Ph. Rameau, Essen 1962), Dido and Aeneas (muz. H. Purcell, Essen 1966), Rappresentazione di anima e di corpo (muz. E. de’Cavalieri, Salzburg 1966), Belshazzar (muz. G.F. Händel, Genewa 1972), Acis and Galatea (muz. G.F. Händel, Salzburg 1972).

Jooss był prekursorem współczesnego teatru tańca. Jako pierwszy dążył do syntezy tańca nowoczesnego, klasycznego i pantomimy w bardzo teatralnych, ekspresyjnych formach choreograficznych. Dużą wagę przywiązywał do wyrazistości tańca, charakteryzacji i gry aktorskiej tancerzy. Sięgał do współczesnej tematyki społecznej i politycznej, pomijanej dotychczas przez choreografów. Jego balety odznaczały się wielką siłą wyrazu; były prezentowane z zasady na tle czarnych kotar i w bardzo umownej scenografii, ale przy intensywnym oświetleniu. Był najwybitniejszym przedstawicielem ekspresjonizmu w tańcu, a jego twórczość wywarła duży wpływ na rozwój współczesnej sztuki choreograficznej.

Literatura: A.V. Coton The New Ballet. Kurt Jooss and his Work, London 1946; A. i H. Markard Jooss. Dokumentation, Köln 1985; P. Stöckemann Etwas ganz Neues muß nun entstehen. Kurt Jooss und das Tanztheater, München 2001.