Logotypy UE

Jarzynówna-Sobczak, Janina

Biogram i literatura

Jarzynówna-Sobczak Janina, właściwie Jarzyna, *28 I 1915 Wiedeń, †14 IX 2004 Gdańsk, polska tancerka, choreograf i pedagog. Uczyła się w Krakowie m.in. u przedwojennych reprezentantek tańca wyzwolonego Rity Sacchetto, Very Zahradnik, Wandy Haburzanki, Ruth Sorell, a po wojnie także u L. Wójcikowskiego. W latach 1938–39 prowadziła tam grupę taneczną Teatru Miejskiego im. J. Słowackiego i prywatną Szkołę Tańca Artystycznego, której działalność kontynuowała również krótko po wojnie. W latach okupacji związała się w Krakowie z Kaszubem z pochodzenia Brunonem Sobczakiem (1913–51) i pod jego wpływem w 1946 przeniosła się do Gdańska, gdzie on wspierał kulturę kaszubską, a ona tworzyła podwaliny baletu w tym mieście. Założył nową Szkołę Tańca Artystycznego, a następnie zainicjowała i prowadziła działalność baletową na szerszą skalę jako organizatorka i kierownik zespołu baletowego Studia Operowego (1949–53), kierownik artystyczny i główny wykładowca Państwowej Szkoły Baletowej (1950–74) oraz kierownik baletu i choreograf Opery Bałtyckiej (1953–76). Z racji swych wielkich zasług dla zakorzenienia lokalnej tradycji baletowej nazywana jest „matką gdańskiego baletu”. W latach 1952–74 stworzyła ponad 40 prac choreograficznych dla tamtejszej sceny operowej. Współpracowała też jako choreograf i reżyser z innymi teatrami (Państwowa Opera w Warszawie, 1962; Opera w Bydgoszczy, 1969; Teatr Wielki w Łodzi, 1970) oraz z TVP, dla której zrealizowała kilka filmów baletowych oraz dwa cykle popularyzatorskie: Balet i Balet polski (nagroda Komitetu do Spraw Radia i TV, 1973). Po odejściu z Opery Bałtyckiej wycofała się z pracy choreograficznej i poświęciła się pedagogice; m.in. prowadziła w Gdyni warsztaty choreograficzne dla młodzieży baletowej. W 1973 była przewodniczącą jury I Ogólnopolskiego Konkursu Choreograficznego w Łodzi, a w latach 1979–93 wiceprzewodniczącą jury Ogólnopolskiego Konkursu Tańca i Choreografii w Gdańsku. Laureatka nagrody MKiS II i I stopnia (1962, 1975) i Nagrody Ministra Oświaty I stopnia (1973); odznaczona m.in. Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi (1952, 1954), Krzyżem Kawalerskim (1955), Oficerskim (1959) i Komandorskim (1985) Orderu Odrodzenia Polski. Była matką scenografa Bunana Sobczaka. W 2015, w stulecie urodzin artystki, jej imię nadano Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej w Gdańsku.

Twórczość choreograficzna artystki miała prekursorski na gruncie polskim i niekonwencjonalny charakter. Uprawiała na wskroś współczesny teatr tańca, preferując przy tym muzykę polską. Tworzyła zazwyczaj małe formy choreograficzne, dlatego większość jej prac to balety jednoaktowe. Z jej inspiracji powstawały dla baletu nowe utwory muzyczne (Niobe i Pancernik Potiomkin Łuciuka, Tytania i osioł Turskiego), ale tworzyła również choreografie do muzyki innych polskich kompozytorów współczesnych. Posługiwała się środkami tańca klasycznego, wzbogacając jego formy i możliwości wyrazowe; eksponowała w swoich baletach osobowości artystyczne solistów, a zwłaszcza swojej muzy, wybitnej tancerki A. Boniuszko, dla której stworzyła wiele swoich choreografii. Jak wspominała, „Zaczęło się od neoklasyki, gdzie klasyczne formy uległy swobodnej modyfikacji, wynikającej z charakteru muzyki i tematu. Potem szukałam coraz bardziej radykalnych środków formalnych. Nastąpiło odkształcenie klasyki. Trudność polegała na tym, że nie było tu żadnych wzorców. Powstawał własny alfabet jako wynik głębokiego przekonania o konieczności pełnej humanizacji baletu, wyrażanej w każdym geście, każdym znaku tancerza”. Pod jej okiem wyrosła cała grupa jej gdańskich tancerzy-choreografów: A. Boniuszko, Z. Kamiński, G. Klauzner, P. Schulz, J. Sidorowicz i J. Wojciechowski. Jej wychowankiem był także świetny organizator B. Prądzyński, który jako wieloletni dyrektor Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej w Gdańsku doprowadził do unowocześnienia i rozbudowy bazy lokalowej tej uczelni, kontynuując dzieło pedagogiczne jej założycielki i utrwalając pamięć o niej jako patronki szkoły.

Literatura: J. Pudełek Janina Jarzynówna-Sobczak, „Teatr” 1976 nr 1; W. Obniska i M. Komorowska Janina Jarzynówna-Sobczak, „Taniec”, Poznań 1976; J. Jarzynówna-Sobczak i B. Kanold, Rozmowy o tańcu, Gdańsk 2003; B. Kanold, W stulecie urodzin Janiny Jarzynówny-Sobczak, Gdańsk 2015; M. Abramowicz, Saga rodu Sobczaków, Gdańsk 2016.

Balety

Pory roku, muz. A. Głazunow, 1952

Piotruś i wilk, muz. S. Prokofiew, 1952 i 1968

Wesele w Ojcowie, muz. K. Kurpiński i J. Damse, 1952 i 1970

Pan Twardowski, muz. L. Różycki, 1954 i 1965

Dafnis i Chloe, muz. M. Ravel, 1958

Kopciuszek, muz. S. Prokofiew, 1959

Harnasie, muz. K. Szymanowski, 1960

Cudowny mandaryn, muz. B. Bartók, 1960

Mała suita, muz. W. Lutosławski, 1961

Cztery eseje, muz. T. Baird, 1961

Mandragora, muz. K. Szymanowski, 1961

Persefona, muz. I. Strawiński, 1962

Morze, muz. C. Debussy, 1963

Maski i Mity, muz. K. Szymanowski, 1963

6 utworów fortepianowych, muz. A. Schönberg, 1963

Syn marnotrawny, muz. S. Prokofiew, 1963

Romeo i Julia, muz. S. Prokofiew, 1964

Niobe, muz. J. Łuciuk, 1967

Tytania i osioł, muz. Z. Turski, 1967

Pancernik Potiomkin, muz. J. Łuciuk, 1967

Wariacje na temat Purcella, muz. B. Britten, 1968

Miniatury baletowe, muz. H.M. Górecki, K. Serocki, W. Kilar, G. Bacewicz, J. Sapiejewski, J. Hajdun, A. Bloch, 1970

Obrazki  wystawy, muz. M. Musorgski, 1970

Karnawał zwierząt, muz. C. Saint- Saëns, 1970

Na kwaterunku, muz. S. Moniuszko, 1970

Gdańska noc, muz. H. Jabłoński, 1970

Szeherezada, muz. N. Rimski-Korsakow, 1972

Posągi mistrza Piotra, muz. R. Twardowski, 1972

Bachus i Ariadna, muz. A. Roussel, 1972

Odwieczne pieśni, muz. M. Karłowicz, 1974