Jarnović, Ivan Mane

Jarnović [jˊar~], Giornovichi, Jarnovick, Ivan Mane, Giovanni, *26 X 1747 prawdopodobnie na morzu k. Ragusy (Sycylia), ochrzczony 29 X 1747 Palermo, †23 XI 1804 Petersburg, skrzypek i kompozytor pochodzenia chorwacko-dalmackiego. Trudności związane z ustaleniem narodowości, właściwego brzmienia nazwiska (znanych jest ok. 30 wersji, w tym kilka polskich, m.in. Jarnowicki), miejsca i daty urodzenia, spowodował sam Jarnović podając często sprzeczne lub niejasne wiadomości. Leksykony muzyczne informują, że w latach 60. miał być uczniem A. Lolliego w Stuttgarcie lub Ludwigsburgu. M.Kl. Ogiński, który będąc uczniem Jarnovicia, znał go dobrze, twierdził jednakże, iż nie otrzymał on żadnego wykształcenia muzycznego. Pierwszy udokumentowany fakt z życia Jarnovicia to jego pobyt w Paryżu w X 1769 (podawał się wówczas za muzyka włoskiego). W następnych latach występował tam z ogromnym powodzeniem jako solista w cyklach concerts spirituels (1773, 1775–77) i concerts des amateurs (1777) oraz w prywatnych salonach (m.in. u hrabiny de Genlis, gdzie miał grywać z Ch.W. Gluckiem, P.A. Monsignym i J.C. Mondonville’em), a od ok. 1777 kierował orkiestrą księcia Julesa-Herculego de Rohan-Guéménée. Jesienią 1770 – anonsowany jako „pierwszy skrzypek Francji” – koncertował we Frankfurcie n. Menem, tego też roku został zaangażowany w Berlinie do orkiestry Fryderyka Wilhelma, następcy tronu pruskiego. Od IX do XII 1782 przebywał w Warszawie, grając w rezydencjach królewskich (w Łazienkach i na Zamku) oraz magnackich (m.in. u M.J. Mniszcha). Warszawska opinia publiczna uznała go za najwybitniejszego skrzypka jakiego słyszano w tym mieście (wcześniej występowali tam A. Lolli, G. Pugnani i G.B. Viotti). Być może w Warszawie powstały wówczas 2 koncerty skrzypcowe: IX G-dur dedykowany ambasadorowi rosyjskiemu O.M. Stackelbergowi i X F-dur dedykowany królowi Stanisławowi Augustowi (oba wydane ok. 1782–83). Z Polski Jarnović udał się na początku 1783 do Petersburga (prawdopodobnie za rekomendacją Stackelberga), gdzie otrzymał 3-letni kontrakt na dworze Katarzyny II. W V 1786 w drodze powrotnej z Petersburga Jarnović ponownie zatrzymał się w Warszawie i w obecności króla dał koncert w pałacu Mniszcha. Następnie udał się do Wiednia. Tam 1786 w domu barona F.B. von Keess (Kees) zawarł znajomość z najwybitniejszymi muzykami miasta: J. Haydnem, W.A. Mozartem, K. Dittersdorfem, V. Jírovecem, J.A. Albrechtsbergerem, F.A. Hoffineistrem i in. Z Wiednia miał się udać do Paryża, ale kolejna udokumentowana wiadomość pochodzi dopiero z IV 1789, kiedy koncertował w Moskwie. Następnie w 1789 pojawił się w Londynie, gdzie do 1796 występował jako ceniony skrzypek i dyrygent z takimi artystami, jak J. Haydn, J.P. Salomon, W. Cramer, J.L. Dusík i in.; grał także w Dublinie (cykl koncertów kierowanych przez J. Clarke’a i F. Janiewicza), a w 1792 w Bath. Z końcem 1796 opuścił Londyn i zamieszkał w Hamburgu, utrzymując się głównie z gry w bilard. W II 1799 ponownie wystąpił z koncertem w Londynie, a w III 1802 w Berlinie. Jesienią 1802 osiadł w Petersburgu jako muzyk carski. Z marł tamże 2 lata później na apopleksję; pochowano go na koszt przyjaciół w kościele katolickim przy dźwiękach Requiem J. Kozłowskiego.

Jarnović należał do najwybitniejszych skrzypków epoki. Współcześni (K. Dittersdorf, V. Jírovec, L. Mozart, J.F. Reichardt, Ch. Burney, M. Kelly, M.Kl. Ogiński) chwalili jego perfekcję techniczną, piękny i czysty ton, sztukę prowadzenia smyczka oraz umiejętność wzruszania słuchaczy. Niezwykły talent połączony z awanturniczym, ekstrawaganckim i swarliwym usposobieniem Jarnovicia oraz burzliwymi kolejami jego życia, stały się w XIX w. inspiracją dla kilku utworów literackich (E.T.A. Hoffmann, G. Desnoiresterres, E. Monnais). Mniej wybitne były kompozytorskie umiejętności Jarnovicia, tym bardziej że nie wspierała ich „żadna znajomość teorii muzyki” (Ogiński). Mając trudności z instrumentacją utworów, Jarnović powierzał to zadanie innym muzykom, jak V. Jírovec czy D.P. Pieltain. Wśród kompozycji Jarnovicia główne miejsce zajmują koncerty skrzypcowe, pisane na własny użytek. Dzięki licznym publikacjom znane były one w swoim czasie w całej Europie. W Warszawie jeden z nich grał we IX 1792 12-letni skrzypek Witkowski. Już na początku XIX w. utwory te wyszły zupełnie z użycia. Utrzymane w stylu galant, wywarły pewien wpływ na ówczesny francuski koncert skrzypcowy poprzez konsekwentne stosowanie w finałach formy ronda oraz wprowadzenie do wolnych części romansu (koncerty V, VI, XIII, XV, XVI). Ogiński pisał, że Jarnović „Podobał się we wszystkich krajach, które przebiegał, ponieważ zręcznie umiał podchwycić ulubione melodie narodowe i wprowadzał je w swoje kompozycje (…). W Polsce brał za temat polonezy, które wariował pięknie i z wielkim gustem. Istotnie, rosyjskie melodie ludowe znaleźć można w koncertach VII i XIV, cykl Airs variés opiera się na popularnych ariach z francuskich oper, części II drugiego duetu ze zbioru 6 duos concertants to polonez, a wiadomo też o szkockich i angielskich melodiach ludowych stosowanych w utworach, które Jarnović wykonywał w Londynie. Wydaje się, że większość tego rodzaju utworów była improwizowana podczas koncertów i nie została utrwalona w zapisie nutowym.

Literatura: K. Dittersdorf Lebensbeschreibung, seinem Sohne in die Feder diktiert, Lipsk 1801, tłum. ang. A.D. Coleridge, Londyn 1896, wyd. zrewid. 1970; A. Gyrowetz Biographie, Wiedeń 1848, wyd. 2. w: Lebensläufe deutscher Musiker, red. A. Einstein, t. 3–4, Lipsk 1915, wyd. czes. Vlastní životopis V. Jíroveca, tłum. F. Bartoš, Praga 1940; A. Simonówna Kilka notatek muzycznych z gazet pisanych, „Przegląd Muzyczny” II, 1911; A. Schneider Un virtuose croate en France au XVIIIe siècle. Ivan Mane Jarnović, „Annales de l’Institut Français de Zagreb” VI–VII, 1942/43; M.Kl. Ogiński Listy o muzyce, wyd. T. Strumiłło, Kraków 1956; Ivan Mane Jarnović. A Croatian Composer, 2 t., red. S. Tuksar, Zagrzeb 1978, 1980 (t. 1 zawiera przedruki artykułów z l. 1943–72 autorstwa muzykologów niem., fr. i ang., t. 2 – prace muzykologów jugosł.); I. Boškowić Gdje je i kada roden Ivan Mane Jarnović?, „Marulić” 1986 nr 2; V. Katalinić Zu einigen Popularthemen im Jarnović’s Violinkonzerten, „International Review of the Aesthetics and Sociology of Music” XVIII, 1987.