Herz, Henri

Herz Henri, *6 I 1803 Wiedeń, †5 I 1888 Paryż, niemiecki pianista, kompozytor i pedagog działający w Paryżu, brat Jacques’a. Studiował w konserwatorium w Paryżu od 1816 u L.B. Pradhera (fortepian), V. Dourlena (teoria) i A. Reichy (kompozycja). Stał się jednym ze słynnych wirtuozów i popularnych kompozytorów muzyki fortepianowej w 2 ćwierci XIX w. Razem z Lisztem, Thalbergiem, Pixisem, Czernym i Chopinem napisał w 1837 wariacje Hexameron na koncert dobroczynny. Odbył wiele tournées koncertowych, grał m.in. w Niemczech (w 1831 ze skrzypkiem C. P. Lafontem), w Anglii (1834), Holandii i południowej Francji (1838–39), a w latach 40. w Belgii, Holandii, Hiszpanii, także w Rosji i w Polsce oraz na kontynencie amerykańskim (1845–51). Przebywał w Chile, Meksyku (skomponował meksykański hymn narodowy), na Kubie, dał ponad 400 koncertów w Stanach Zjednoczonych. W latach 1842–74 był profesorem w konserwatorium w Paryżu. Interesował się także budową fortepianów i od 1851 prowadził ich wytwórnię (która według Piano-Atlas działała od 1825). Dzięki wprowadzeniu wielu innowacji (m.in. podwójnego wymyku) jego instrumenty zyskały renomę równą fortepianom Erarda i Pleyela. Wysoko cenił je Berlioz. W konkursie instrumentów podczas Wystawy Przemysłowej w Paryżu (1844) została im przyznana najwyższa klasa narodowa; Herz otrzymał wtedy złoty medal, a na wystawie w 1855 zdobył I nagrodę. Razem z bratem Jacques’em założył w Paryżu Ecole Spéciale de Piano (jej uczennicami były m.in. M. Jaëll, L. Massart, W. Clauss-Szarvady). Henri Herz wynalazł przyrząd do prowadzenia rąk w czasie gry zwany dactylionem (na wzór przyrządu J.B. Logiera). Odznaczony został orderem Legii Honorowej.

Henri Herz jest jednym z głównych przedstawicieli salonowego stylu brillant, który osiągnął apogeum w formie fortepianowych opracowań melodii operowych, pieśniowych i in. W typowych dla tego stylu gatunkach, jak wariacje, fantazje, ronda i tzw. utwory charakterystyczne, pisanych przez Herza seryjnie na zamówienie wydawców paryskich, obecny jest ów ton brillant, de bravour, gracieux, élégant, caractéristique, także chevaleresque i dramatique, ale nie w znaczeniu pogłębienia wyrazu. Utwory Herza odznaczają się jednak inwencją fakturalną; jego pasaże i figury instrumentalne, z jednej strony będące przejawem salonowej gracji, z drugiej zaś dające wrażenie pełni brzmienia, wymagają dość dużej sprawności technicznej. Największą popularność zyskały jego wariacje na temat Notre Dame du Mont Carmel op. 43, Non più mesta op. 60 z Kopciuszka Rossiniego, także op. 10, 48, 36 i 62. W koncertach fortepianowych zwracają uwagę wirtuozowskie środki, również instrumentacja, sentymentalny nastrój w częściach powolnych, ale słabo rozwinięta jest praca tematyczna. Dużą rolę odegrały utwory dydaktyczne Herza – etiudy, preludia etiudowe i ćwiczenia gamowe. W Méthode complète de piano Herz uznał fortepian za instrument, który może zastąpić orkiestrę, środki wykonawcze dzieła dramatycznego i in. Aczkolwiek jego gra oparta była na technice palcowej (do ćwiczeń polecał dactylion), to np. przy wykonywaniu oktaw uznał, iż pianista winien dysponować nie tylko siłą palców i przegubem (oktawy lekkie i skoczne), ale także posługiwać się częściowo ramieniem (oktawy silne, ekspresyjne). Dużą wagę przywiązywał do artykulacji (różne rodzaje staccata, legata, frazowania), wykonawstwa ozdobników i pedalizacji, dał też wiele uwag dotyczących improwizowania na koncertach i preludiowania. Utwory Herza były ostro krytykowane w Niemczech, m.in. przez Mendelssohna, Schumanna i Liszta.

Literatura: Dactylion – instrument wynaleziony przez Henriego Herza, „Rozmaitości Lwowskie” 1836 nr 5; Fortepiany Henryka Herza, „Pismo dodatkowe do Gazety Porannej”, Warszawa 1839 nr 75; H. Berlioz Notice sur les nouveaux pianos de la Maison Henri Herz facteur du Roi, Paryż 1844 (odbitka w Bibliothèque Nationale); A.F. Marmontel Les pianistes celebres, Paryż 1878; D. Garvelmann, przedmowa do wydania: Henri Herz. Variations on „Non più mesta” op. 60, Nowy Jork 1970.