Herz Henri, *6 I 1803 Wiedeń, †5 I 1888 Paryż, niemiecki pianista, kompozytor i pedagog działający w Paryżu, brat Jacques’a. Studiował w konserwatorium w Paryżu od 1816 u L.B. Pradhera (fortepian), V. Dourlena (teoria) i A. Reichy (kompozycja). Stał się jednym ze słynnych wirtuozów i popularnych kompozytorów muzyki fortepianowej w 2 ćwierci XIX w. Razem z Lisztem, Thalbergiem, Pixisem, Czernym i Chopinem napisał w 1837 wariacje Hexameron na koncert dobroczynny. Odbył wiele tournées koncertowych, grał m.in. w Niemczech (w 1831 ze skrzypkiem C. P. Lafontem), w Anglii (1834), Holandii i południowej Francji (1838–39), a w latach 40. w Belgii, Holandii, Hiszpanii, także w Rosji i w Polsce oraz na kontynencie amerykańskim (1845–51). Przebywał w Chile, Meksyku (skomponował meksykański hymn narodowy), na Kubie, dał ponad 400 koncertów w Stanach Zjednoczonych. W latach 1842–74 był profesorem w konserwatorium w Paryżu. Interesował się także budową fortepianów i od 1851 prowadził ich wytwórnię (która według Piano-Atlas działała od 1825). Dzięki wprowadzeniu wielu innowacji (m.in. podwójnego wymyku) jego instrumenty zyskały renomę równą fortepianom Erarda i Pleyela. Wysoko cenił je Berlioz. W konkursie instrumentów podczas Wystawy Przemysłowej w Paryżu (1844) została im przyznana najwyższa klasa narodowa; Herz otrzymał wtedy złoty medal, a na wystawie w 1855 zdobył I nagrodę. Razem z bratem Jacques’em założył w Paryżu Ecole Spéciale de Piano (jej uczennicami były m.in. M. Jaëll, L. Massart, W. Clauss-Szarvady). Henri Herz wynalazł przyrząd do prowadzenia rąk w czasie gry zwany dactylionem (na wzór przyrządu J.B. Logiera). Odznaczony został orderem Legii Honorowej.
Henri Herz jest jednym z głównych przedstawicieli salonowego stylu brillant, który osiągnął apogeum w formie fortepianowych opracowań melodii operowych, pieśniowych i in. W typowych dla tego stylu gatunkach, jak wariacje, fantazje, ronda i tzw. utwory charakterystyczne, pisanych przez Herza seryjnie na zamówienie wydawców paryskich, obecny jest ów ton brillant, de bravour, gracieux, élégant, caractéristique, także chevaleresque i dramatique, ale nie w znaczeniu pogłębienia wyrazu. Utwory Herza odznaczają się jednak inwencją fakturalną; jego pasaże i figury instrumentalne, z jednej strony będące przejawem salonowej gracji, z drugiej zaś dające wrażenie pełni brzmienia, wymagają dość dużej sprawności technicznej. Największą popularność zyskały jego wariacje na temat Notre Dame du Mont Carmel op. 43, Non più mesta op. 60 z Kopciuszka Rossiniego, także op. 10, 48, 36 i 62. W koncertach fortepianowych zwracają uwagę wirtuozowskie środki, również instrumentacja, sentymentalny nastrój w częściach powolnych, ale słabo rozwinięta jest praca tematyczna. Dużą rolę odegrały utwory dydaktyczne Herza – etiudy, preludia etiudowe i ćwiczenia gamowe. W Méthode complète de piano Herz uznał fortepian za instrument, który może zastąpić orkiestrę, środki wykonawcze dzieła dramatycznego i in. Aczkolwiek jego gra oparta była na technice palcowej (do ćwiczeń polecał dactylion), to np. przy wykonywaniu oktaw uznał, iż pianista winien dysponować nie tylko siłą palców i przegubem (oktawy lekkie i skoczne), ale także posługiwać się częściowo ramieniem (oktawy silne, ekspresyjne). Dużą wagę przywiązywał do artykulacji (różne rodzaje staccata, legata, frazowania), wykonawstwa ozdobników i pedalizacji, dał też wiele uwag dotyczących improwizowania na koncertach i preludiowania. Utwory Herza były ostro krytykowane w Niemczech, m.in. przez Mendelssohna, Schumanna i Liszta.
Literatura: Dactylion – instrument wynaleziony przez Henriego Herza, „Rozmaitości Lwowskie” 1836 nr 5; Fortepiany Henryka Herza, „Pismo dodatkowe do Gazety Porannej”, Warszawa 1839 nr 75; H. Berlioz Notice sur les nouveaux pianos de la Maison Henri Herz facteur du Roi, Paryż 1844 (odbitka w Bibliothèque Nationale); A.F. Marmontel Les pianistes celebres, Paryż 1878; D. Garvelmann, przedmowa do wydania: Henri Herz. Variations on „Non più mesta” op. 60, Nowy Jork 1970.
Kompozycje:
Instrumentalne:
Koncert fortepianowy A-dur op. 34
Koncert fortepianowy C-dur op. 74
Koncert fortepianowy d-moll op. 87
Koncert fortepianowy E-dur op. 131
Koncert fortepianowy f-moll op. 180
Koncert fortepianowy A-dur op. 192 (z chórem)
Koncert fortepianowy h-moll op. 207
Koncert fortepianowy As-dur op. 218
Trio fortepianowe op. 54
Grande sonate di bravura op. 200 na fortepian
ok. 70 wariacji na fortepian, m.in.:
Grandes variations op. 6 na temat opery La famille suisse J. Weigla, także z towarzyszeniem orkiestry
Variations brillantes op. 10 na temat arii Ma Fanchette est charmante
Variations de bravour op. 20 na temat romansu z opery Joseph E. Méhula, także z towarzyszeniem orkiestry
Variations brillantes op. 23, na temat z opery Il crociato in Egitto G. Meyerbeera, także z towarzyszeniem orkiestry
Grandes variations op. 36, na temat chóru Greków z opery Le siège de Corinthe G. Rossiniego
Grandes variations brillantes op. 41 na temat arii Le petit tambour
Variations, quasi fantaisie op. 43 na temat arii Notre Dame du Mont Carmel
Variations brillantes avec introduction op. 48 na temat arii Violetty z opery M. Carafy
Wariacje op. 57 na temat z opery Wilhelm Tell G. Rossiniego, także z towarzyszeniem orkiestry
Wariacje op. 60 na temat Non più mesta z opery Kopciuszek G. Rossiniego
Grandes variations op. 62 na temat chóru myśliwych z opery Euryanthe C.M. Webera
Récréations musicales, variations sur 24 thèmes op. 71, op. 105 na temat z Lunatyczki V. Belliniego
ponad 40 fantazji na fortepian, m. in.:
Fantazja op. 67 na temat z Otella G. Rossiniego, także z towarzyszeniem orkiestry
Souvenir de Vienne, trois fantaisies op. 75
Fantaisie et variations op. 90 na temat kawatyny z opery Norma G. Belliniego, a także z towarzyszeniem orkiestry
Fantazja op. 130 na temat z Semiramidy G. Donizettiego
Fantazja op. 163 na temat z Córki pułku G. Donizettiego, także z towarzyszeniem orkiestry
Fantazja op. 186 na temat z Don Juana W.A. Mozarta
Fantazja op. 208 na temat z Hugenotów G. Meyerbeera na 2 fortepiany
ronda, m.in. op. 11, 14 i 27, także z towarzyszeniem orkiestry, op. 37 na temat z Mojżesza G. Rossiniego, także z towarzyszeniem orkiestry, op. 40 także z towarzyszeniem orkiestry, op. 189 na temat z Ernaniego G. Verdiego
divertimenta i kaprysy, m.in. op. 15, także z towarzyszeniem orkiestry
tańce na fortepian — polonezy op. 25 i 30, walce, kontredanse, polki i in., marsze, utwory salonowe, nokturny
dydaktyczne, m.in.:
Exercices et gammes na fortepian, 3. wyd. 1869
Exercices et préludes dans tous les tons op. 21, [1842]
Études de conservatoire op. 119, 151, 152, 153 oraz Les difficultés du piano, résumées en dix études spéciales op. 216, Paryż 1870
Études d’agilité op. 179
1000 exercices pour l’emploi du dactylion
szkoły gry:
Petite méthode élémentaire de piano, composée pour les jeunes élèves [1854]
Méthode complète de piano, Paryż b. r.
Praca:
Mes voyages en Amérique, Paryż 1866, tłum. angielskie My Travels in America, Madison (Wisconsin) 1963