Hertz, Michał

Hertz Michał, *28 IX 1844 Warszawa, †8 I 1918 Warszawa, polski kompozytor, dyrygent, pianista i pedagog. Początkowo przygotowywał się do zawodu kupca, odbył praktykę bankową we Wrocławiu, a następnie pracował w Banku Polskim w Warszawie; szybko jednak porzucił tę pracę. Studia muzyczne podjął w Instytucie Muzycznym w Warszawie, gdzie kształcił się w zakresie gry fortepianowej u F. Dulckena, pobierał również lekcje kompozycji u A. Münchheimera. Następnie kontynuował naukę gry fortepianowej we Wrocławiu u K. Mächtiga, a od 1865 w Lipsku u I. Moschelesa, C. Reineckego, E.F. Wenzla i L. Plaidy’ego. Był również w Monachium uczniem H. Richtera (dyrygentura) i H. v. Bülowa (dyrygentura i gra fortepianowa). Po powrocie w 1869 do Warszawy, a także wcześniej podczas przerw w studiach (1868), Hertz występował tam jako pianista, nie był jednak wysoko oceniany przez krytykę. W latach 1870–72 był dyrygentem Teatru Polskiego w Poznaniu, równocześnie prowadził chór w szkole rolniczej w Zabikowie pod Poznaniem. We IX 1872 został nauczycielem gry fortepianowej w konserwatorium Sterna w Berlinie, uzupełniając jednocześnie studia muzyczne pod kierunkiem F. Kiela i Th. Kullaka. W 1878 Hertz osiadł w Warszawie i uczył gry fortepianowej w Instytucie Muzycznym oraz w Instytucie Aleksandryjsko-Maryjskim Wychowania Panien, a od 1883 także w szkole muzycznej WTM. Od 1880 przez ponad 20 lat piastował funkcję wicedyrektora WTM. Występował też często jako dyrygent i pianista na koncertach symfonicznych i kameralnych organizowanych przez to towarzystwo. W latach 1895–98 oraz 1899–1900 był dyrygentem sekcji orkiestrowej WTM, a od 1890 również akompaniatorem i korepetytorem solistów Opery Warszawskiej. Otrzymał kilka nagród na konkursach na utwór chóralny a cappella organizowanych przez Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”
(1888 – I nagroda za utwór Straż nad Wartą, w drugim konkursie w tym samym roku dwie I nagrody za utwory Wędrowny lirnik, Rolnik podolski). Hertz pisywał też recenzje muzyczne w czasopismach warszawskich „Kłosy” i „Kurier Poranny”.

Utwory Hertza, zwłaszcza pieśni, utwory symfoniczne i niektóre sceniczne (np. Szklana góra), wykonywane były dość często za życia kompozytora. Szczególną popularność zdobyła melodeklamacja Dzwony, oparta na motywach Marsza żałobnego z Sonaty op. 35 Chopina, natomiast opery Hertza nie zdobyły uznania w oczach współczesnych. Pieśni Hertza są stosunkowo proste, przeznaczone do wykonywania solowego w domu lub przez chóry amatorskie. Dominuje w nich budowa zwrotkowa, harmonika oparta na podstawowych funkcjach. Dość liczne dźwięki chromatyczne pojawiają się na ogół jako dźwięki przejściowe. W pieśniach solowych akompaniament pełni funkcję podpory harmonicznej i melodycznej głosu wokalnego. Niektóre pieśni wykazują wpływy stylu operowego, przejawiające się w stosowaniu recytatywu (Paweł i Gaweł). Często w pieśniach pojawiają się rytmy tańców polskich (np. Pieśni nasze – polonez), a tematyka oscyluje wokół spraw polskich (tematyka historyczna, aluzje do zaborów, np. Rolnik podolski).

Hertz, podobnie jak inni kompozytorzy polscy tego okresu, operował środkami charakterystycznymi dla muzyki 1. połowy XIX w., jakkolwiek Kleczyński dopatrywał się w nich – zapewne z uwagi na stosunkowo obfite stosowanie chromatyki  wyraźnych wpływów Wagnera. Utwory sceniczne Hertza wykazują, zgodnie z tradycją, podziały na akty, sceny i numery. Skład orkiestry jest typowo klasyczny, ze zdecydowaną przewagą kwintetu smyczkowego. Wśród utworów fortepianowych, obok prostych, wyraźnie przeznaczonych dla uczniów lub amatorów (sonatiny, Une marche villageoise), znajdują się utwory koncertowe (Gawot C-dur, Walc koncertowy As-dur, Romanzetta). Hertz dokonywał również transkrypcji fortepianowej utworów innych kompozytorów oraz opracowań na chór. Dzięki swej wszechstronnej działalności był jedną z ważniejszych postaci życia muzycznego Warszawy w końcu XIX w.