Haas, Joseph

Haas Joseph, *19 III 1879 Maihingen (k. Nördlingen, Bawaria), †30 III 1960 Monachium, niemiecki kompozytor. Był nauczycielem w szkołach ludowych w Augsburgu i Monachium, gdzie w 1904 został uczniem M. Regera, za którym podążył do Lipska; tam uczył się również u K. Straubego, w 1909 otrzymał stypendium fundacji A. Nikischa za Sonatę op. 21. Od 1911 wykładał kompozycję w konserwatorium w Stuttgarcie. W 1921 zainicjował (wraz z P. Hindemithem i innymi) działalność festiwalu muzyki współczesnej w Donaueschingen; w tym samym roku związał się z Akademie der Tonkunst w Monachium, gdzie w 1924 został profesorem kompozycji, a w 1925 dyrektorem wydziału katolickiej muzyki kościelnej. W 1930 otrzymał godność członka Preussischen Akademie der Künste w Berlinie. Od 1945 Haas kierował odbudową Musikhochschule w Monachium i do 1950 stał na czele tej uczelni. W 1949, w 70. rocznicę urodzin Haasa, zostało założone w Monachium J. Haas-Gesellschaft, które od 1950 wydaje „Mitteilungsblatt der J.Haas-Gesellschaft”. W 1950 Haas przeszedł na emeryturę. W 1953 otrzymał godność dra h.c. Pontificium Institutum Musicae Sacrae w Rzymie, zaś w 1954 – uniwersytecie w Monachium.

Na muzyce Haasa zaważyły trzy uwarunkowania: 1. studia u Regera, z których Haas wyniósł upodobanie do kontrapunktu obracającego się w sferze rozszerzonej tonalności; 2. kult niemieckiej pieśni ludowej (od średniowiecza po współczesność); 3. zaangażowanie w katolicki nurt niemieckiego życia muzycznego i płynąca stąd potrzeba tworzenia zgodnie z jego wymogami. W pierwszym okresie twórczości Haasa kultywował małe formy (cykle miniatur fortepianowych, pieśni solowe) zwrócone ku tradycji niemieckiego romantyzmu, ale ożywione fakturą kontrapunktyczną i impulsami niemieckiej pieśni ludowej, nierzadko o archaizującej melodyce. Podobny charakter mają także jego kameralne divertimenti i wariacyjne dzieła orkiestrowe. Ów „historyczno-narodowy” nurt w muzyce Haasa, przywołujący z przeszłości humor i liryzm właściwy twórczości ludowej (m.in. Eulenspiegeleien), cieszył się dużym wzięciem. Po 1920 Haas zwrócił się ku muzyce religijnej. Cechy narodowe przejawiły się głównie w utworach na zespoły chóralne, których faktura uległa daleko idącym uproszczeniom, jak np. w Speyrer Domfestmesse, niezwykle popularnej, inicjującej kontynuowany do końca życia Haasa cykl użytkowej muzyki kościelnej (z udziałem wiernych). Tu też należą cykle pieśniowe przeznaczone dla dzieci. Haas stworzył typ tzw. „ludowego oratorium” (m.in. Das Jahr im Lied), w którym wykorzystał elementy niemieckiej muzyki ludowej. Haas odrzucał współczesne mu poszukiwania systemowe i brzmieniowe; nawiązywał do idei niemieckiego mistrzostwa cechowego, przywiązując wagę do rzetelności warsztatu kompozytorskiego i przystępności utworu; powiadał, że kto nie ucieszy ludzi swą sztuką, nie jest poważnym artystą. Wprawdzie pewne poczynania zmierzające do uproszczenia języka muzycznego wydają się zbieżne z hasłami totalitaryzmu, ale w przypadku Haasa wynikało to z chęci uzyskania lepszego kontaktu z szerokim kręgiem słuchaczy i zwrócenie ich uwagi na najwyższe, jego zdaniem, religijne wartości, które przeciwstawiał faszyzmowi. W latach powojennych nazywano Haasa „Heinrichem Schützern naszych czasów”.

Literatura: J. Haas Vollständiges Verzeichnis der Werke, z przedm. K.G. Fellerera, «Jahresgabe des J.Hass-Gesellschaft» 1950, 2. wyd. Jachenau 1954; Festgabe J. Haas (…) zum 60. Geburtstag am 19.3.1939, red. M. Gebhard, O. Jochum, H. Lang, Moguncja 1939 (zawiera spis kompozycji Haasa i bibliografię); K. Laux J.Haas Porträt eines Künstlers, Moguncja 1931, 2. wyd. Düsseldorf 1954; K. Laux J. Haas Bildnis und Bekenntnis, Hamburg 1940; F.J. Wehinger Traurig sein hebt keine Not! J. Haas Leben und Werk, Karlsruhe 1959; „Musica Sacra” LXXIX, 1959 nr 3 (zbiór specjalny poświęcony Haasowi).