Zeljenka, Ilja

Zeljenka Ilja, *21 XII 1932 Bratysława, †13 VII 2007 Bratysława, słowacki kompozytor. Uczył się kompozycji u J. Cikkera w Akademii Muzycznej w Bratysławie (1951–56). Tam też w latach 1957–61 był doradcą programowym Słowackiej Filharmonii, a w 1961–68 konsultantem i członkiem komitetu programowego czechosłowackiego radia. Ponadto był inicjatorem i jednym z założycieli eksperymentalnego studia radia słowackiego (1965–91), gdzie zrealizował szereg swoich utworów elektroakustycznych. W latach 1990–91 był prezesem Związku Kompozytorów Słowacji i dyrektorem międzynarodowego festiwalu muzyki współczesnej Melos-Etos; od 1996 wykładał kompozycję w Akademii Muzycznej w Bratysławie. Po 1998 skupił swą uwagę na komponowaniu. Był kilkakrotnie gościem festiwalu „Warszawska Jesień”. Za swoją działalność otrzymał wiele nagród, w tym nagrodę im. Jána Levoslava Belli za IV Symfonię „Baletową” (1980), a za całokształt twórczości nagrodę Ministra Kultury Republiki Słowackiej (2002) oraz Krištál'ove Krídlo [Kryształowe Skrzydło], (2004).

Zeljenka był niezwykle płodnym kompozytorem. Pełny spis jego kompozycji (nieopusowanych) obejmuje ponad 500 pozycji, reprezentowanych przez muzykę symfoniczną, liczne utwory kameralne, solowe (m.in. na skrzypce, wiolonczelę, fortepian, organy), utwory chóralne i utwory dla dzieci. Ponadto stworzył ścieżki dźwiękowe do blisko 100 filmów i kilkanaście ilustracji muzycznych do sztuk teatralnych. W twórczości Zeljenki można wydzielić trzy okresy stylistyczne: I – do 1955, kiedy pisał muzykę bliską francuskiemu neoklasycyzmowi, II – lata 1955–70, gdy wpływ nań wywarła technika dodekafoniczna (postwebernowska) i kierunek sonorystyczny, III – po 1970, gdy ponownie zainteresował się folklorem z orientacją neoromantyczną. Mimo wpływów zewnętrznych Zeljenka stworzył własny, rozpoznawalny język muzyczny; w żadnym ze stylów nie stosował środków skrajnych, dbając o piękno brzmienia i zrozumiałość muzyki. W latach 80. i 90. dopracowywał indywidualny język muzyczny (m.in. wykorzystując polirytmię i mikrointerwalikę) oraz sięgnął po tradycyjne gatunki muzyczne, jak msza, pasja i opera.

Literatura: I. Hrušovský, Slovenská hudba v profiloch a rozboroch, Bratysława 1964; J. Hatrík, Konfrontácie Ilju Zeljenku, „Hudobný život” 1983 nr 15 (9); Ľ. Chalupka, Podiel strednej skladateľskej generácie na štýlovej konfrontácii slovenskej hudby v 60. rokoch, Bratysława 1984; R. Berger, Nolli Tangere!, „Kultúrny život” z 17 XII 1992; Y. Kajanová, Rozhovory s Iljom, Bratysława 1997; L. Chalupka, Ilja Zeljenka. 2. klavírne kvinteto oraz Ilja Zeljenka. Osvienčim, kantáta pre zbor, dvoch recitátorov a vel'ký orchester, „Hudobný život” 2001 nr 3 oraz nr 6; Z. Ďurčeková, Štruktúry: Filmová hudba Ilju Zeljenku, „Slovenská hudba” 2001 nr 1; R. Kolář, Zomrel Ilja Zeljenka, „Opus musicum” 2007 nr 39 (5); Ľ. Chalupka, Die Zelle als Modell und Impuls: Zur Genese der Entwicklung des Slowakischen Komponisten Ilja Zeljenka in den 70-er Jahre des 20. Jahrhunderts, „Musicologica istropolitana” 2007 nr 6; Ľ. Chalupka, Ilja Zeljenka. String Quartets, „Hudobný život” 2007 nr 4; Z. Martináková-Rendeková, Ilja Zeljenka v kontexte slovenskej a zahraničnej hudby, „Slovenská hudba” 2008 nr 34 (1); Ľ. Chalupka, Przemiany stylu słowackiego kompozytora Ilji Zeljenki jako indywidualna interpretacja rezonansów, w: Dzieło muzyczne i jegeo rezonans, red. Anna Nowak, Bydgoszcz 2008; J. Vysloužil,  Hudba generace Ilji Zelenky na Moravě, „Opus musicum” 2008 nr 1; Ľ. Chalupka, Teoretická interpetácia diela 20. storočia: Ilja Zeljenka—Druhé klavírne kvinteto, „Muzikologické fórum” 2013 nr 1; I. Zeljenka, Rozhovory a texty, cz. I. Rozhovory, cz. II. Texty, Bratysława 2018.