Wüllner, Franz

Wüllner [w'ülnɛ^r] Franz, *28 I 1832 Münster, †7 IX 1902 Braunfels (Hesja), niemiecki dyrygent, kompozytor, pianista i pedagog. Naukę gry na fortepianie i skrzypcach rozpoczął w Düsseldorfie; od 1842 kształcił się w Münster pod kierunkiem K. Arnolda i A. Schindlera (fortepian i kompozycja), w latach 1846–50 we Frankfurcie n. Menem u Schindlera oraz zimą 1850/51 w Berlinie, gdzie pobierał lekcje teorii muzyki i kompozycji u S. Dehna (polifonia wokalna), E. Grella i C.F. Rungenhagena. Działalność artystyczną rozpoczął jako pianista, w latach 1852–54 na koncertach w Niemczech i Belgii wykonywał ostatnie sonaty Beethovena. Od 1856 do 1858 prowadził klasę fortepianu w konserwatorium w Monachium. Karierę dyrygencką rozpoczął na stanowisku generalnego dyrektora muzycznego w Akwizgranie (1858–64), następnie dyrygował na festiwalu Niederrheinische Musikfeste (1861 i 1864) oraz w Monachium, gdzie od 1864 prowadził Königliche Vokalkapelle, a w 1869 objął jako następca H. von Bülowa kierownictwo Hofoper. Od 1867 działał tam także jako pedagog, uzyskując w 1875 tytuł profesora Königliche Musikschule, w której wykładał kompozycję i dyrygenturę oraz prowadził klasę chóru i orkiestry. W latach 1877–82 pełnił funkcję dyrygenta Hofkapelle i dyrektora konserwatorium w Dreźnie. Od 1883 do 1884 był pierwszym dyrygentem nowo powstałej orkiestry Berliner Philharmoniker. W 1884 z rekomendacji J. Brahmsa objął w Kolonii po F. Hillerze stanowisko dyrektora konserwatorium i Gürzenich-Orchester, z którą wystąpił po raz ostatni 15 IV 1902. W 1877 uniwersytet w Monachium nadał mu tytuł doktora honoris causa.

Aktywność Franza Wüllnera zaznaczyła się w wielu dziedzinach życia muzycznego w Niemczech. Jako dyrygent prowadził wiele premier i prawykonań, m.in. dzieł R. Wagnera (Złoto Renu, Walkiria, Monachium 1869 i 1870), J. Brahmsa (3 motety op. 110, Kolonia 1890) oraz R. Straussa (Serenada Es-dur op. 7, Drezno 1882, II Symfonia f-moll, Kolonia 1885, Till Eulenspiegel, Don Quixote, Kolonia 1895 i 1898). Był także wybitnym dyrygentem chóralnym, propagatorem śpiewu a cappella i znawcą wokalistyki. Jego Chorübungen, wielokrotnie wznawiane oraz tłumaczone na język angielski (1882) i japoński (1925), stały się popularnym podręcznikiem chóralistyki i pedagogiki wokalnej. Uczniami Wüllnera — obok kompozytorów, dyrygentów i pianistów (C. Kistler, Ph. Wolfrum, H. Koessler, W. Mengelberg, F. Stock, V. Andreae, E. Ney) — byli także śpiewacy, m.in. E. Schumann-Heink. Wüllner zasłużył się również jako edytor. Wydał m.in. 6 symfonii J. Haydna, dzieła H. Schütza (psalmy) i J.S. Bacha, także w serii «Bach-Gesellschaft Ausgabe» (Kirchenkantaten, Motetten, Choräle und Lieder, Lieder und Arien, Magnificat). Kompozycje Wüllnera (Stabat Mater, Te Deum, motety, psalmy, kantaty) — w przeciwieństwie do jego repertuaru dyrygenckiego (R. Wagner, F. Liszt, R. Strauss, E. Humperdinck, M. von Schillings) — nawiązują do tradycji bachowskiej w muzyce niemieckiej i wpisują się w nurt muzycznego historyzmu.

Literatura: O. Klauwell Studien und Erinnerungen, Langensalza 1906; C. Krebs Meister des Taktstocks, Berlin 1919; J. Brahms Briefwechsel, t. 15, wyd. E. Wolff, Berlin 1922, przedr. Tutzing 1974 (zawiera wykaz utworów Wüllnera); J. Wüllner Johannes Brahms in seiner Lebensfreundschaft mit Franz Wüllner, „Die Musik” XXXIV, 1941/42; D. Kämper Franz Wüllner. Leben, Wirken und kompositorisches Schaffen, Kolonia 1963; Richard Strauss und Franz Wüllner im Briefwechsel, wyd. D. Kämper, Kolonia 1963.