Wolf Johannes, *17 IV 1869 Berlin, †25 V 1947 Monachium, niemiecki muzykolog. W latach 1888–92 studiował na uniwersytecie w Berlinie germanistykę oraz muzykologię, u P. Spitty i H. Bellermanna; jednocześnie uczył się muzyki w Hochschule für Musik u W. Bargiela. W 1893 uzyskał na uniwersytecie w Lipsku, pod kierunkiem H. Riemanna, stopień doktora na podstawie pracy Ein anonymer Musiktraktat des 11. bis 12. Jahrhunderts. W końcu lat 90. XIX w. odbył liczne podróże naukowe, studiując i zbierając materiały źródłowe w najważniejszych bibliotekach europejskich. W 1902 habilitował się na uniwersytecie w Berlinie i od tegoż roku prowadził wykłady z historii muzyki (od 1907 profesor), w latach 1908–27 wykładał także w Akademie für Kirchen- und Schulmusik. Od 1899 do 1903 był sekretarzem założonego wraz z O. Fleischerem Międzynarodowego Towarzystwa Muzykologicznego i redaktorem czterech pierwszych tomów „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft”. Od 1915 pracował w Preussische Staatsbibliothek w Berlinie, kierując początkowo zbiorami muzyki dawnej, a od 1927 całym oddziałem zbiorów muzycznych; w 1917 był jednym z organizatorów Deutsche Musikgesellschaft, w latach 1918–26 współwydawcą „Archiv für Musikwissenschaft”, a w 1933 jednym z założycieli „Zeitschrift für vergleichende Musikwissenschaft”. W tym samym roku zrezygnował z członkostwa w zarządzie Deutsche Musikgesellschaft, a w 1934 podał się do dymisji na znak protestu przeciw nazistowskiej polityce państwa. Od 1943 mieszkał w Gmein, od 1946 w Monachium.
Wolf należy do najwybitniejszych przedstawicieli muzykologii niemieckiej. Zajmował się przede wszystkim paleografią muzyczną, opublikował podstawowy podręcznik z tego zakresu oraz trzytomową historię muzyki menzuralnej; oba te dzieła jeszcze do dziś nie utraciły swego dydaktycznego i naukowego znaczenia. Jako pierwszy w historii muzykologii poruszał główne problemy notacji tabulatorowej; rozszyfrował również system notacji muzycznej i opisał po raz pierwszy muzykę włoskiego trecenta. Z zagadnień historycznych interesowała go muzyka okresu Ars nova i dzieje ewangelickiej muzyki kościelnej okresu reformacji. Bardzo ważną rolę odgrywały w jego pracach systematycznie i metodycznie rozwijane badania źródłowe, które miały ogromne znaczenie dla poznania historii i teorii muzyki dawnej. Jego liczne prace, świadczące o szerokości zainteresowań i horyzontów myślowych ich autora, przyczyniły się do wydatnego rozwoju wiedzy faktograficznej i metod badawczych w muzykologii oraz otworzyły nowe możliwości postępu badań nad muzyką średniowiecza i renesansu. Jako edytor źródłowego wydania m.in. dzieł Obrechta i Isaaca, kodeksu Squarcialupiego i wielu traktatów teoretycznych, stał się pionierem nowoczesnych metod edytorstwa muzycznego.
Literatura: Musikwissenschaftliche Beiträge, księga pamiątkowa Johannesa Wolfa, red. W. Lott, H. Osthoff i W. Wolffheim, Berlin 1929 (zawiera spis prac); O. Gombosi Johannes Wolf, „The Musical Quarterly” XXXIV, 1948; O. Kinkeldey Johannes Wolf, „Journal of the American Musicological Society” I, 1948; H. Osthoff Johannes Wolf zum Gedächtnis, „Die Musikforschung” I, 1948; K. von Fischer Zu Johann Wolfs Übertragung des Squarcialupi-Codex, „Die Musikforschung” IX, 1956; P. Wackernagel Aus glücklichen Zeiten der Preussischen Staatsbibliothek, w księdze pamiątkowej F. Smenda, Berlin 1963; L.A. Dittmer The Lost Fragments of a Notre Dame Manuscript in Johann Wolfs Library, w: Aspects of Medieval and Renaissance Music, księga pamiątkowa G. Reese’a, red. J. LaRue i in., Nowy Jork 1966; P.M. Potter Most German of the Arts. Musicology and Society from the Weimar Republic to the End of Hitler's Reich, New Haven (Connecticut) 1998; M. Staehelin Kleinüberlieferung mehrstimmiger Musik vor 1550 im deutschen Sprachgebiet. I: Die Notre-Dame-Fragmente aus dem Besitz von Johannes Wolf, «Nachrichten der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. I. Philologisch-historische Klasse» z. 6, Getynga 1999; T. Schipperges Die Akte Heinrich Besseler. Musikwissenschaft und Wissenschaftspolitik in Deutschland 1924 bis 1949, Monachium 2005.
Prace:
Geschichte der Mensural-Notation von 1250–1460, Lipsk 1904, przedr. Hildesheim i Wiesbaden 1965
Handbuch der Notationskunde, 2 t., Lipsk 1913, 1919, przedr. Hildesheim i Wiesbaden 1963
Musikalische Schrifttafeln, 10 z., Lipsk 1922–23, 2. wyd. 1927
Die Tonschriften, Wrocław 1924
Geschichte der Musik in allgemeinverständlicher Form, 3 t., Lipsk 1925–29
Anonymus cujusdam Cod. Basiliensis, „Vierteljahrsschrift für Musikwissenschaft” IX, 1893 (skrót pracy doktorskiej)
Die Musiklehre des Johannes de Grocheo oraz Dufay und seine Zeit, „Sammelbände der Internationalen Musikgesselschaft” I, 1899/1900
Der niederländische Einfluss in der mehrstimmigen gemessenen Musik bis zum Jahre 1480, „Tijdschrift van de Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis” VI, 1900, dodatek muzyczny VII, 1904
Johann Rudolph Ahle, „Sammelbände der Internationalen Musikgesselschaft” II, 1900/01
Übertragungen von Musik der Ars nova, Florenz in der Musikgeschichte des 14. Jahrhunderts (skrót pracy habilitacyjnej) oraz Luther und die musikalische Liturgie des evangelischen Hauptgottesdienstes, „Sammelbände der Internationalen Musikgesselschaft” III, 1901/02
Neue Beiträge zur mittelalterlichen Musik, „Jahrbuch der Musikbibliothek Peters” XIV, 1907
Ein anonymer Musiktraktat aus der ersten Zeit der „Ars Nova” oraz Die Musikbibliothek der Cappella Giulia in Rom, „Kirchenmusikalisches Jahrbuch” XXI, 1908
Die Akzidentien im 15. und. 16. Jahrhundert, w księdze kongresowej MTM 1909 w Wiedniu, Wiedeń 1909
Deutsche Lieder des 15. Jahrhunderts, w księga pamiątkowa R. von Liliencrona, red. H. Kretzschmar, Lipsk 1910
Ein Beitrag zur Diskantlehre des 14. Jahrhunderts, „Sammelbände der Internationalen Musikgesselschaft” XV, 1913/14;
Ein Breslauer Mensuraltraktat des 15. Jahrhunderts oraz Die Tänze des Mittelalters, eine Untersuchung des Wesens der ältesten Instrumentalmusik, „Archiv für Musikwissenschaft” 1,1818/19
Neue Quellen zur mittelalterlichen Musikgeschichte, w: Fünfzehn Jahre Königliche- und Staatsbibliothek, księga pamiątkowa A. von Harnacka, Berlin 1921
Das evangelische Gesangbuch in Vergangenheit und Zukunft, „Jahrbuch der Musikbibliothek Peters” XXXI, 1924
Altflämische Lieder des 14.–15. Jahrhunderts und ihre rhythmische Lesung, w księdze kongresu muzykologicznego w Bazylei 1924, red. W. Merian, Lipsk 1925
Escobar, w księdze pamiątkowej D.F. Scheurleera, Haga 1925
Lieder aus der Reformationszeit, „Archiv für Musikwissenschaft” VII, 1925;
Über den Wert der Aujführungspraxis für die historische Erkenntnis, w księdze I kongresu Deutsche Musikgesellschaft 1925 w Lipsku, Lipsk 1926
Carl Maria von Weber, „Archiv für Musikwissenschaft” VIII, 1926
Zwei Tagelieder des 14. Jahrhunderts, w księdze pamiątkowej H. Degeringa, Lipsk 1926
Eine neue Quelle zur mehrstimmigen kirchlichen Praxis des 14.–15. Jahrhunderts, w księdze pamiątkowej P. Wagnera, red. K. Weinmann, Lipsk 1926
Beethoven Kirchenmusiker?, w księdze kongresu Beethoven-Zentenarfeier 1927 w Wiedniu, Wiedeń 1927
Die Musiktheorie des Mittelalters, „Acta Musicologica” III, 1931
Lärte del biscanto misurato secondo el Maestro Jacopo da Bologna, w księdze pamiątkowej T. Kroyera, red. H. Zenek, W. Gerstenberg i H. Schultz, Ratyzbona 1933
Eine deutsche Quelle geistlicher Musik aus dem Ende des 15. Jahrhunderts, „Jahrbuch der Musikbibliothek Peters” XLIII, 1936
Deutsche Lieder des 15. Jahrhunderts, w księdze pamiątkowej A. Scheringa, red. H. Osthoff, W. Serauky i A. Adrio, Berlin 1937
Bonaiutus de Cosentino, ein Dichter-Komponist um 1300, „Acta Musicologica” IX, 1937
Die Rossi-Handschrift 215 der Vaticana und das Trecento-Madrigal, „Jahrbuch der Musikbibliothek Peters” XLV, 1938
Musik und Musikwissenschaft, w: Von deutscher Tonkunst, księga pamiątkowa P. Raabego, red. A. Morgenroth, Lipsk 1942
wydania:
J.R. Ahle Ausgewählte Gesangswerke, «Denkmäler Deutscher Tonkunst» V, 1901
H. Isaac Weltliche Werke, «Denkmäler der Tonkunst in Österreich» XXVIII, 1907 oraz XXXII, 1909
G. Rhau Newe deudsche geistliche Gesenge für gemeinen Schulen, «Denkmäler Deutscher Tonkunst» XXXIV, 1908
Jakob Obrecht Werke, 30 z., Lipsk 1908–21
Sing- und Spielmusik aus älterer Zeit, Lipsk 1926, Nowy Jork 1950
Chor- und Hausmusik aus alter Zeit, 4 z., Berlin 1926–27
Der Squarcialupi Codex, Lippstadt 1955
B. Ramos de Pareja Musica practica, «Publikationen der Internationalen Musikgesellschaft. Beihefte» 1/2, Lipsk 1901
F. Caza Tractato vulgare de canto figurato (Mediolan 1492), wyd. faksymile, Berlin 1922
G.L. Conforto Breve et facile maniera d’essercitarsi a far passaggi (Rzym 1593 [1603?]), wyd. faksymile, Berlin 1922
H. Riemann Grundriss der Musikwissenschaft, Lipsk 4. wyd. 1928
