Wilde, Oscar

Wilde [uajld] Oscar Fingal O’Flahertie Wills, *16 X 1854 Dublin, †30 XI 1900 Paryż, irlandzki dramatopisarz, prozaik i poeta tworzący w języku angielskim. Przedstawiciel modernistycznego estetyzmu, głosił kult „l’art pour l’art”, amoralizmu i indywidualizmu. Do legendy Wilde’a przyczyniła się poza dandysa i obrazoburcy oraz związek homoseksualny, za który ukarany został więzieniem w latach 1895–97. Paradoksalnie, swoistą reklamą dla poety stała się operetka W.S. Gilberta i A. Sullivana Patience, or Bunthome’s Bride (1881), wyśmiewająca Wilde’a (pod postacią tytułowego Bunthorne’a) wraz z całym dekadenckim ruchem estetycznym. Z dzieł, obok słynnej symbolistycznej powieści Portret Doriana Graya 1891, najwyżej ocenia się błyskotliwy dowcip komedii salonowych, którym Wilde zawdzięczał miano „lorda Paradoksa” (m.in. Lady Windermere’s Fan 1892, The Importance of Being Earnest 1895), a także 1-aktową tragedię Salome (1892) oraz pisane prozą poetyckie bajki (zbiór The Happy Prince and Other Tales 1888).

Wilde nie wykazywał szczególnego zainteresowania muzyką, choć nierzadko o niej pisał, głównie w esejach The Critic as Artist i The Decay of Lying, gdzie pozostawił refleksje dotyczące ontologii i semantyki muzyki; podnosił jej walor abstrakcyjności, dominacji formy oraz tożsamości tejże z treścią („To czyni muzykę typem wszystkich innych sztuk”). Z kompozytorów wymieniał, zawsze z estymą, Chopina oraz Schuberta, Schumanna, Beethovena i Dvořáka. Niektóre jego wiersze otrzymały tytuły muzyczne (Canzonet, Symphony in Yellow) bądź uwagę „pod muzykę”. Wilde był szczególnie wrażliwy na muzyczność słów: tak pisanych (ucho winno być krytykiem), jak mówionych (sam czarował ponoć timbrem głosu oraz melodią i rytmiczną akcentuacją mowy; w Portrecie... siła takiegoż głosu będzie niszcząca). Wcieleniem owych tendencji była napisana w języku francuskim („subtelnym instrumencie muzycznym”) tragedia Salome, zbudowana według zasad muzyki, której forma ma równie ważne znaczenie, jak treść. W tekście, utrzymanym w rytmicznej, quasi-biblijnej prozie, wykorzystał Wilde liczne techniki kompozytorskie: temat lub frazę i ich przetworzenia (motyw księżyca), repryzę, kontrapunkt, refren, echo, modulacje, inwersję, crescendo (narastanie pokusy lub żądzy), repetycje (upór, sadyzm). Pod koniec życia Wilde planował, bezowocnie, napisanie libretta do opery Daphnis and Chloe D. Younga.

Wśród licznych kompozycji inspirowanych twórczością Wilde’a przeważają opery (na uwagę zasługują tu 2 utwory A. Zemlinsky’ego) i balety. Najchętniej sięgano po bajki (zwłaszcza przepojoną poezją, okrucieństwem i egzotyką The Birthday of the Infanta), groteskowo-gotyckie opowiadanie The Canterville Ghost, farsową komedię The Importance of Being Earnest oraz mrocznie perwersyjną Salome, z której umuzycznień dziełem najważniejszym pozostaje wciąż 1-aktowy dramat muzyczny R. Straussa, pierwszy i jeden z najwybitniejszych przykładów niemieckiej „opery literackiej”.

Edycje: Collected Edition of the Works of Oscar Wilde, 15 t., red. R. Ross, Londyn 1908–22, przedr. 1969; Pisma zebrane, 4 t., Warszawa 1922–23; Salome, tragedia w jednym akcie, tłum. i wstęp L. Choromański, rysunki A. Beardsley, Warszawa 1914.

Literatura: A. Röder Salome, Wiesbaden 1907; H. Pearson The Life of Oscar Wilde, Londyn 1946, wyd. polskie Oscar Wilde, tłum. J. Dmochowska, Warszawa 1953; J. Agate Oscar Wilde and the Theatre, «The Masque» nr 3, Londyn 1947; E. Wąsowska Funkcja dramaturgiczna języka muzycznego w „Salome” Richarda Straussa, „Muzyka” 1968 nr 3 i 4; E. Kuryluk Salome albo o rozkoszy, Kraków 1976.