Wieniawski, Adam

Wieniawski Adam Tadeusz, *27 XI 1876 (nie 1879) Warszawa, †19 (nie 21) IV 1950 Bydgoszcz, polski kompozytor, pedagog, dyrygent i działacz społeczny, syn Aleksandra, urzędnika i śpiewaka, bliźniaczego brata Józefa Wieniawskiego i Julii z Zielińskich. Do gimnazjum chodził w Warszawie i na Śląsku, m.in. w Kluczborku. Studiował u E. Pankiewicza, H. Melcera-Szczawińskiego i A. Michałowskiego (fortepian) oraz Z. Noskowskiego (kompozycję) w Instytucie Muzycznym w Warszawie, później u W. Bargiela w Hochschule für Musik w Berlinie, następnie od ok. 1905 u V. d’Indy’ego w Schola Cantorum w Paryżu oraz w tamtejszym konserwatorium u G. Faurégo, który stał się później jego przyjacielem; nadto na uniwersytecie w Berlinie studiował filozofię oraz historię sztuki i literatury. Swoje pierwsze utwory A.Wieniawski zaprezentował w Warszawie w latach 1896–97, a kompozytorskie sukcesy, jako twórca pieśni i utworów kameralnych, odniósł 1900–02 w Paryżu; tam też był współzałożycielem Société Nationale de Musique i dyrygował symfonicznymi utworami S. Moniuszki i Z. Noskowskiego. Jako sprawozdawca muzyczny współpracował z prasą rosyjską („Journal de St. Pétersbourg”), belgijską i polską („Echo Muzyczne” i „Kurier Warszawski”). Pierwszy koncert swoich utworów symfonicznych w Warszawie dał w 1903 w filharmonii. Ok. 1906 poślubił śpiewaczkę Marię Leokadię Muromcew (w 1912 kreowała rolę tytułową w prapremierze opery Megaë A. Wieniawskiego), z którą następnie udał się w podróż po Hiszpanii, Anglii, Szwajcarii i Rosji. Wojna zastała Wieniawskiego we Francji; zaciągnąwszy się do wojska, przez 4 lata pełnił funkcje frontowe (delegat Czerwonego Krzyża), za co został odznaczony Legią Honorową i dwukrotnie Croix de Guerre. W 1922 wrócił do Warszawy i zajął się organizacją nowoczesnych instytucji życia muzycznego. Od 1924 działał jako sekretarz Sekcji Polskiej MTMW, a w 1925 przyczynił się do powstania Stowarzyszenia (wkrótce Związku) Kompozytorów Polskich, pierwotnie jako Sekcji WTM, był także jego sekretarzem i długoletnim prezesem; w 1928 został wybrany na stanowisko dyrektora muzycznego WTM i dyrektorem Wyższej Szkoły Muzycznej im. F. Chopina; uczył w niej również kompozycji i instrumentacji. W 1929 z inspiracji Wieniawskiego powstała Filharmonia Ludowa, która jednak po pierwszym koncercie (dyryg. Z. Górzyński) upadła. Przed 1930 Wieniawski został prezesem Związku Sprawozdawców Muzycznych i Teatralnych oraz prezesem Rady Naczelnej Związku Szkół Muzycznych w Polsce, w 1934 przyczynił się do powstania Instytutu im. F. Chopina, którego prezesem był w latach 1945–49. W 1932 i 1937 przewodniczył jury II i III Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. F. Chopina, a w 1935 – I Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego w Warszawie. Od 1936 piastował urzędy wiceprezesa Towarzystwa Krzewienia Sztuki Polskiej Wśród Obcych oraz wiceprezesa a następnie prezesa Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych ZAiKS (obec. Związku Autorów ZAiKS), który z jego inicjatywy poszerzono o wydawców. W 1937 Wieniawskie został wiceprezesem Międzynarodowej Konfederacji Związków Autorów, Kompozytorów i Wydawców. W tym czasie był „referentem prasowym” i członkiem rady artystycznej opery w Warszawie. Tamże spędził II wojnę światową; w latach 1940–41, mając zezwolenie niemieckich władz, prowadził dalej Szkołę Muzyczną WTM, lecz nie jako „Wyższą”, a „Warszawską”, przeznaczoną dla dzieci. Po powstaniu warszawskim Wieniawski został wywieziony do Pruszkowa i na Kielecczyznę, w 1945 wrócił do Warszawy, gdzie m.in. objął funkcję wiceprezesa WTM; utworzył też Związek Zawodowy Muzyków RP. 16 V 1947 obchodził w sali Romy w Warszawie jubileusz 50-lecia pracy artystycznej.

Przez całe życie, zwłaszcza w międzywojniu, Wieniawski działał jako krytyk, m.in. w „Rzeczpospolitej” w latach 1925–30, „Kurierze Porannym”, „Nowinach Muzycznych i Teatralnych” w latach 1919–30, „Muzyce”, „Scenie Polskiej” w 1929, „Wiadomościach Muzycznych”, „Radiofonie Polskim”, „Świecie”. Przed 1939 otrzymał Złoty Krzyż Zasługi i Krzyż Oficerski Polonia Restituta a w 1936 Nagrodę Muzyczną m. st. Warszawy, w 1947 Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. W 1948 wyjechał do Bydgoszczy (gdzie mieszkała jego córka Eugenia Suszyńska z dziećmi) i tam zmarł; został pochowany w Alei Zasłużonych cmentarza Powązkowskiego w Warszawie.

Spuścizna kompozytorska A. Wieniawskiego w czasie II wojny światowej doszczętnie spłonęła w Teatrze Wielkim, Bibliotece WTM (w gmachu Filharmonii) oraz w mieszkaniu Wieniawskiego przy ul. Widok. Większość zachowanych rękopisów (ok. 30) to zdekompletowane kopie, późniejsze lub w opracowaniu; niedostępna jest też większość wydań. W tej sytuacji twórczość A. Wieniawskiego możemy dziś ocenić tylko najogólniej, posiłkując się opiniami ówczesnych recenzentów. Najczęściej były to opinie dobre, zwłaszcza gdy dotyczyły oper, w których doszukiwano się tradycji francuskich (J. Masseneta, G. Faurégo, C. Debussyego). Najlepsze recenzje zyskały: Megaë, wystawiana w Warszawie (1912 oraz w wersji skróconej 4 VI 1927), Petersburgu (III 1916), Moskwie (1920) i Lwowie (4 X 1930), oraz Wyzwolony; prasa podkreślała ujmujący liryzm tych dzieł, płynną melodykę, dobrze skonstruowane tematy i trafną charakterystykę osób oraz nerw dramatyczny, zdeterminowany przez zgrabnie napisane libretta. Pisano o miękkości i pastelowości barw orkiestrowych z niewielkim „nalotem modernizmu”. Także w dziełach instrumentalnych widziano dowód rzetelnego opanowania rzemiosła, dostrzegano też maestrię w pieśniach, wyróżniających się dobrym smakiem i starannym wykończeniem szczegółu.

W swojej obfitej, różnorodnej tematycznie publicystyce A. Wieniawski przejawiał postawę konserwatywną. Był człowiekiem lubianym i szanowanym; przyjaźnił się m.in. z T. Micińskim. Nie zyskał natomiast uznania K. Szymanowskiego. Reputacji krytyka szkodziło pisywanie recenzji z produkcji odwołanych (por. K. Stromenger, „Wiadomości Literackie” z 6 IV 1930). Jednak w polskiej kulturze muzycznej XX w. Wieniawski odegrał istotną rolę jako jej niestrudzony, żarliwy animator, dzięki wszechstronnemu wykształceniu, licznym talentom organizacyjnym, przenikliwości spojrzenia i szerokim stosunkom.

Literatura: dokumenty w archiwach ZKP i WTM (z lat 1945–48), Warszawa; A. Wieniawski Jak powstała opera „Wyzwolony”, „Muzyka” 1928 nr 6; H. Opieński Kronika muzyczna, „Tygodnik Ilustrowany” 1913 nr 5 (recenzja prapremiery Megaë w Operze Warszawskiej 1912); J.Fr. G. Adam Tadeusz Wieniawski. Kilka dat z okazji dzisiejszego wystawienia opery Megaë, „Rzeczpospolita” 1927 nr 152; M. Gliński Nowa opera Adama Wieniawskiego (Wyzwolony), „Muzyka” 1928 nr 6; S. Łobaczewska Opery Adama Wieniawskiego, „Muzyka” 1930 nr 11/12; K. Arski Wywiad z laureatem Nagrody Muzycznej m. st. Warszawy, dyrektorem Adamem Wieniawskim, „Przegląd Artystyczny” 1936 nr 7; Bis [L. Binental] Adam Wieniawski laureat nagrody m. st. Warszawy, „Kurier Warszawski” 1936 nr 316; Zgon Adama Wieniawskiego, „Ilustrowany Kurier Polski” 1950 nr 113 (Bydgoszcz); „Ziemia Pomorska” 1950 nr 111 (nekrolog).