Wellesz [wʹεles] Egon Joseph, *21 X 1885 Wiedeń, †8 XI 1974 Oksford, austriacki kompozytor, muzykolog i pedagog. Studiował muzykologię u G. Adlera na uniwersytecie w Wiedniu i prywatnie harmonię i kontrapunkt u A. Schönberga. W 1913 został docentem na uczelni w Wiedniu, a w 1929 otrzymał tytuł profesora. Ponadto wykładał historię muzyki w Neues Wiener Konservatorium (1911–15) oraz na uniwersytecie Urania w Wiedniu i w akademii muzycznej w Mannheimie. W 1932 otrzymał doktorat honorowy uniwersytetu w Oksfordzie i został honorowym członkiem Musical Association w Londynie. W 1938 wyemigrował do Anglii i rozpoczął współpracę przy Grove’s Dictionary of Music. Początkowo uczył na uniwersytecie w Cambridge, a od 1939 był wykładowcą (fellow) w Lincoln College w Oksfordzie.
Szerokie zainteresowania muzykologiczne Wellesza sięgały od muzyki średniowiecznej po jemu współczesną. Pierwsze prace poświęcił wczesnej operze wiedeńskiej oraz operze weneckiej XVII w. Później wyspecjalizował się w chorale gregoriańskim i kościelnej muzyce Wschodu. Jako pierwszy odczytał zapis neumatyczny w zabytkach bizantyjskich. W 1931 zapoczątkował serię «Monumenta Musicae Byzantinae» i założył instytut badań bizantyjskich. Autor pierwszej biografii A. Schönberga i podręcznika instrumentacji Die neue Instrumentation. Twórczość kompozytorską Wellesz rozpoczął od utworów fortepianowych i XIX-wiecznych form muzyki kameralnej i orkiestrowej, pozostając w kręgu wiedeńskiego modernizmu. Wkrótce, zainspirowany operą barokową, skoncentrował się na muzyce scenicznej, sięgając kilkakrotnie po tematykę starożytnej Grecji. Swoimi symfoniami wpisał się, jako kontynuator, w austriacką tradycję późnoromantyczną.
Literatura: Egon Wellesz i Emmy Wellesz Egon Wellesz. Leben und Werk, red. F. Endler, Wiedeń 1981
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Heldensang op. 2, prolog symfoniczny, 1905
Vorfrühling op. 12 na orkiestrę, 1912
Suita na skrzypce i orkiestrę kameralną, 1924
Koncert na fortepian, 1933
Prosperos Beschwörungen op. 53 na orkiestrę, 1934–36
I Symfonia, 1945
II Symfonia „Die Englische”, 1948
III Symfonia, 1951
IV Symfonia „Austriaca”, 1953
V Symfonia, 1956
Koncert na skrzypce, 1961
Musik für Streichorchester in einem Satz op. 91, 1964
VI Symfonia, 1965
VII Symfonia „Contra torrentem”, 1968
Divertimento op. 107 na małą orkiestrę, 1969
Symphonischer Epilog op. 108, 1969
VIII Symfonia, 1970
XI Symfonia, 1971
kameralne:
I Kwartet smyczkowy, 1912
I Kwartet smyczkowy, 1916
III Kwartet smyczkowy, 1918
IV Kwartet smyczkowy, 1920
Zwei Stücke op. 34 na klarnet i fortepian, 1922
Suita op. 56 na skrzypce i fortepian, 1937, zrewid. 1957
V Kwartet smyczkowy, 1943
VI Kwartet smyczkowy, 1946
VII Kwartet smyczkowy, 1948
Oktett op. 67 na klarnet, fagot, róg, kwartet smyczkowy i kontrabas, 1949
Suita op. 73 na flet, obój, klarnet, róg i fagot, 1954
VIII Kwartet smyczkowy, 1957
Kwintet op. 81 na klarnet i kwartet smyczkowy, 1959
Trio smyczkowe op. 86, 1962
Fünf Miniaturen op. 93 na skrzypce i fortepian, 1965
IX Kwartet smyczkowy, 1966
Vier Stücke op. 103 na kwartet smyczkowy, 1968
Vier Stücke op. 105 na trio smyczkowe, 1969, zrewid. 1971
Vier Stücke op. 109 na kwintet smyczkowy, 1970
na instrument solo:
Drei Skizzen op. 6 na fortepian, 1911
Eklogen op. 11 na fortepian, 1912
Epigramme op. 17 na fortepian, 1912–14
Idyllen op. 21 na fortepian, 1917
Sechs Klavierstücke op. 26, 1919
Suita op. 39 na wiolonczelę, 1924
Fünf Tanzstücke op. 42 na fortepian, 1927
Suita op. 57 na flet, 1937
Sonata op. 72 na skrzypce, 1953, zrewid. 1959
Suita op. 74 na klarnet, 1954
Suita op. 76 na obój, 1956
Suita op. 77 na fagot, 1957
Fünf Klavierstücke op. 83, 1960
Rhapsody op. 87 na altówkę, 1962
Partita in Honorem J.S. Bach op. 96 na organy, 1965
Triptychon op. 98 na fortepian, 1966
Studien in Grau op. 106 na fortepian, 1969
Präludium op. 112 na altówkę, 1971
Wokalne:
Drei gemischte Chöre op. 43 na chór mieszany a cappella, sł. Angelus Silesius, 1930
Quant’è bella giovinezza op. 59, frottola na 3-głosowy chór żeński, sł. L. de Medici, 1937
Laus nocturna op. 88 na chór mieszany a cappella, 1962
Wie kann ich danken na kwartet wokalny, sł. kompozytor, 1959, zrewid. 1962
Missa brevis op. 89 na chór mieszany a cappella, 1963
To Sleep op. 94 na chór mieszany a cappella, sł. J. Keats, 1965
Wokalno-instrumentalne:
5 Kirschblütenlieder op. 8 na głos i fortepian, sł. jap. tłum. H. Bethge, 1912
Lieder der Mädchen op. 7 na głos i orkiestrę kameralną, sł. R.M. Rilke, 1912
Lieder aus der Fremde op. 15 na głos i fortepian, sł. chiń. tłum. H. Bethge, 1913
Geistliches Lied op. 23 na głos średni, skrzypce, altówkę i fortepian, sł. F. Jammes, 1919
Aurora op. 32, pieśni na głos i fortepian, 1921
Mitte des Lebens op. 45 na głos, chór i orkiestrę, sł. anonimowe, A. Brust, R.A. Schröder, Angelus Silesius i z Psalmów, 1932
Amor timido op. 50 na głos i orkiestrę kameralną, sł. P. Metastasio, 1933
Msza f-moll op. 51 na 4 głosy solowe, chór i organy, 1934
Schönbüheler Messe op. 58 na chór żeński, orkiestrę i organy, 1937
Lied der Welt op. 54 na sopran i orkiestrę, sł. H. von Hofmannsthal, 1938
The Leaden Echo and the Golden Echo op. 61 na sopran, klarnet, skrzypce, wiolonczelę i fortepian, sł. G.M. Hopkins, 1944
On Time op. 63, 3 pieśni na głos i fortepian, sł. J. Dryden, E. MacKenzie i J. Milton, 1946–50
Proprium Missae „Laetare” op. 71 na chór i organy, 1953
5 Lieder aus Wien op. 82 na głos i fortepian, sł. H.C. Artmann, 1959; także wersja z gitarą
Four Songs of Return op. 85 na głos i orkiestrę kameralną, sł. E. MacKenzie, 1961
Duineser Elegie op. 90 na głos, chór i orkiestrę, sł. R.M. Rilke, 1963
Ode an die Musik op. 92 na głos i orkiestrę kameralną, sł. Pindar i F. Hölderlin, 1965
Festliches Präludium op. 100 na chór i organy, 1966
Vision op. 99 na sopran i orkiestrę, sł. G. Trakl, 1966
Mirabile Mysterium op. 101 na głos, chór i orkiestrę z głosem recytującym, 1967
Canticum sapientiae op. 104 na głos, chór i orkiestrę, 1968
Sceniczne:
Das Wunder der Diana, balet, 1914–17, wyst. Monachium 1924
Die Prinzessin Girnara, opera, libr. J. Wassermann, 1919, wyst. Hanower 1921
Persisches Ballett, balet, 1920, wyst. Donaueschingen 1924
Achilles auf Skyros, balet, 1921, wyst. Stuttgart 1926
Alkestis, libr. H. von Hofmannsthal i kompozytor wg Eurypidesa, 1923, wyst. Monachium 1924
Die Nächtlichen. Tanzsinfonie, balet, 1923, wyst. Berlin 1924
Die Opferung des Gefangenen, opera, libr. E. Stucken, 1925, wyst. Kolonia 1926
Scherz, List und Rache, opera, libr. wg J.W. Goethego, 1927, wyst. Stuttgart 1928
Die Bakchantinnen, opera, libr, kompozytor wg Eurypidesa, 1930, wyst. Wiedeń 1931
Incognita, opera, libr. E. MacKenzie i W. Congreve, 1950, wyst. Oksford 1951
Prace (wybór):
bizantynistyka:
Die Entzifferung der byzantinischen Notenschrift, „Oriens Christianus”, N.S. VII, 1918
Die Struktur des serbischen Oktoechos, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” II, 1919-1920
Die Rhythmik der byzantinischen Neumen, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” II, 1920, III, 1921
Beiträge zur byzantinischen Kirchenmusik, „Zeitschrift für Musikwissenschaft „III, 1921
Some Exotic Elements of Plainsong, „Music and Letters” IV, Londyn 1923
Aufgaben und Probleme auf dem Gebiete der byzantinischen und orientalischen Kirchenmusik, w: Liturgiegeschichtliche Forschungen, z. 6, Münster 1923
Byzantinische Musik, Breslau 1927
Das Problem der byzantinischen Notationen und ihrer Entzifferung, „Byzantion” V, 2, 1930
Über Rhythmus und Vortrag der byzantinischen Melodien (eine musikpalaeographische Studie). „Byz. Zeitschrift” XXXIII, 1933
Trésor de musique byzantine, Paryż 1934
Die Hymnen des Sticherarium für September («Monumenta Musicae Byzantinae»), Kopenhaga 1936
The Earliest Example of Christian Hymnody, „The Classical Quarterly”, t. 39, Londyn 1945
Eastern Elements in Western Chant («Monumenta Musicae Byzantinae»), Oxford-Boston 1947
Words and Music in Byzantine Liturgy, „The Musical Quarterly”, t. 33, 1947
A History of Byzantine Music and Hymnography, wyd. 1. Oxford 1949, wyd. 2. rozszerzone, Oxford 1961; wyd. polskie Historia muzyki i hymnografii Bizantyjskiej, tłum. M. Kaziński, Kraków 2006
Early Byzantine Neumes, „The Musical Quarterly”, t. 38, 1952
Early Christian Music; Music of the Eastern Churches, w: The New Oxford History of Music, t. 2, Oxford University Press 1954
The Akathistos. A Study in Byzantine Hymnography, Dumbarton Oaks Papers IX-X, 1956
The Akathistos Hymn ((«Monumenta Musicae Byzantinae»), Kopenhaga 1957
Ancient and oriental music, red. E. Wellesz, Oxford University Press, 1957
Byzantinische Musik, Das Musikwerk, z. 1, Kolonia 1959
Die Hymnen der Ostkirche, Bazylea 1962
pozostałe prace muzykologiczne:
Kunst, Künstler und Publikum. Ein Beitrag zur Geschichte der Kunstpflege in alter und neuer Zeit, „Allgemeine Musikzeitung” 34, 1907
Renaissance und Barock. Ein kulturgeschichtlicher Beitrag zur Frage der Stilperioden, Zeitschrift der „Internationalen Musikgesellschaft” 11, 1909
Giuseppe Bonno (1710-1788). Sein Leben und seine dramatischen Werke, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” 11, 1909
Zwei Studien zur Geschichte der Oper im XVII. Jahrhundert, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” 15, 1913
Studien zur Geschichte der Wiener Oper. Cavalli und der Stil der Venetianischen Oper von 1640-1660, „Studien zur Musikwissenschaft” 1, 1913
Bemerkungen zur Musikpraxis um 1600, „Zeitschrift der Int. Musikgesellschaft” 15, 1914
Orientalische Einflüsse in der Musik der Gegenwart, „Österreichische Monatsschrift für den Orient” 40, 1914
Die Opern und Oratorien in Wien von 1660-1708, w: „Studien für Musikwissenschaft” 6, 1919
Studien zur äthiopischen Kirchenmusik, „Oriens Christianus”, N.S. IX, 1920; Gorgias Press, New Jersey, 2010
Arnold Schönberg, Wiedeń, 1921
Der Tanz und die Reform der Oper im 18. Jahrhundert, „Musikblätter des Anbruch” 8, 1926
Die neue Instrumentation, 2 tomy, Berlin, 1928–1929
Die Oper in Italien, w: Handbuch der Musikgeschichte, red. G. Adler, Wiedeń 1929
Mahler's Instrumentation, „Musikblätter des Anbruch” 12, 1930
Problems of Contemporary Music, „Monthly Musical Record” 68, 1938
Italian Music at the Austrian Court, „Monthly Musical Record” 70, 1940
Arnold Schönberg. An appreciative monograph (Counterpoint Living Composers 1), Oxford University Press, 1945
Musik in England, „Österreichische Musikzeitschrift” 1, 1946
Essays on opera, tłum. z niemieckiego P. Kean, Londyn 1950
The Symphonic Outlook, 1745-1790, red. Egon Wellesz, Oxford University Press; 1961
Johann J. Fux, Oxford University Press, 1965
The Age of Enlightenment: 1745-1790, w: The New Oxford History of Music t.. 7, Oxford University Press 1973
