Waldstein, Ferdinand

Waldstein [w’altsztajn] Ferdinand Ernst Joseph Gabriel, hrabia, *24 III 1762 Wiedeń, †29 VIII 1823 Wiedeń, niemiecki mecenas sztuki, kompozytor i dyplomata czeskiego pochodzenia. Najmłodszy z 11 dzieci hr. Emanuela Philiberta i Marii Anny Teresy (ks. Liechtenstein). W 1787 wstąpił do zakonu krzyżackiego (nowicjat), w 1788 przyjął śluby zakonne i rozpoczął służbę na dworze elektora arcyks. Maksymiliana Franciszka w Bonn, gdzie poznał Beethovena. W latach 1788–1792 przebywał na misjach dyplomatycznych. Od 1795 do 1807 służył w brytyjskiej armii w stopniu marszałka polnego. W 1809 wrócił do Wiednia, ale ze względu na różnice w poglądach politycznych nie odnowił przyjaźni z Beethovenem. W 1812 wystąpił z zakonu i ożenił się z ks. Izabelą Rzewuską (1783–1818). W 1816 na skutek nierozważnych decyzji finansowych zbankrutował; zmarł w biedzie.

Waldstein był pierwszym mecenasem młodego Beethovena w Bonn, wspierał go też na początku pobytu w Wiedniu (wraz z ks. C. Lichnowskim i arcyks. Rudolfem). Pod wpływem tej znajomości Beethoven napisał 8 wariacji C-dur na temat Waldsteina (WoO 67) oraz muzykę do Ritterballett (WoO 1) — dzieło przeznaczone na spotkanie zakonu w 1791, początkowo przypisywane Waldsteinowi. W albumie pożegnalnym, który Beethoven otrzymał od Waldsteina przed wyjazdem do Wiednia (1792), mieści się słynne zdanie: „Jedziesz do Wiednia, by spełnić swoje marzenia […] Przez nieustającą pracę otrzymasz ducha Mozarta — z rąk Haydna”. Świadectwem związków między Beethovenem i Waldsteinem jest Sonata C-dur op. 53, tzw. Waldsteinowska. Ambicje artystyczne Waldstein realizował jako pianista, aktor, poeta i kompozytor amator; był uznanym improwizatorem. Wśród zachowanych kompozycji znajdują się: Symfonia D-dur, 3 kantaty solowe (1 o niepewnym autorstwie), 3 pieśni. Dzieła literackie nie zachowały się.

Literatura: A.W. Thayer Ludwig van Beethovens Leben, 5 t., Berlin 1866–1908; J. Heer Der Graf von Waldstein und sein Verhältnis zu Beethoven, Lipsk 1933; W. Mann Beethoven in Bonn, Bonn ok. 1984; T. DeNora Beethoven and the Construction of Genius, Berkeley 1995; L. Lockwood Beethoven. The Music and the Life, Nowy Jork 2003; L. Fojtikova, V. Maidl Beethoven und Graf Waldstein, w: Ludwig van Beethoven im Herzen Europas, red. O. Pulkert i H.-W. Küthen, Praga 2000.