Wagner, Peter

Wagner Peter Joseph, *19 VIII 1865 Kürenz (k. Trewiru), †17 X 1931 Fryburg (Szwajcaria), niemiecki muzykolog. W latach 1876–86 uczył się w gimnazjum i katedralnej szkole muzycznej w Trewirze u M. Hermesdorffa, będąc jednocześnie chórzystą, a następnie organistą w tamtejszym kościele katedralnym. W latach 1886–90 studiował początkowo historię i filologię klasyczną, a później muzykologię na uniwersytecie w Strasburgu, gdzie w 1890 otrzymał stopień dra na podstawie dysertacji Palestrina als weltlicher Komponist pisanej pod kierunkiem G. Jacobsthala. W latach 1890–93 kontynuował studia u H. Bellermanna i Ph. Spitty na uniwersytecie w Berlinie. W 1893, po habilitacji na założonym wówczas uniwersytecie we Fryburgu, został zatrudniony w tej uczelni jako wykładowca historii muzyki i muzyki kościelnej, od 1897 profesor nadzwyczajny, od 1902 profesor zwyczajny; tamże w latach 1920–21 pełnił funkcję rektora. W 1901 zorganizował w ramach uniwersytetu Académie Grégorienne, utworzoną pod auspicjami papieża Leona XIII dla badań nad teorią i praktyką śpiewu liturgicznego i przez wiele lat kierował jej działalnością wydawniczą; w 1904 został członkiem powołanej przez papieża Piusa X komisji, której celem było przygotowanie edycji watykańskiej chorału gregoriańskiego. Był pierwszym przewodniczącym Międzynarodowego Towarzystwa Muzykologicznego (MTM) (1927–30), członkiem honorowym Kungliga Musikaliska Akademien w Sztokholmie, Deutsche Akademie w Monachium, przewodniczącym komisji muzykologicznej w Allgemeiner Cäcilienverein; otrzymał wiele nagród i odznaczeń.

Wagner należy do najwybitniejszych przedstawicieli mediewistyki muzycznej ubiegłego stulecia. Jego główne zainteresowania badawcze skupiały się wokół szerokiej problematyki związanej z genezą i rozwojem chorału liturgicznego Kościoła rzymskiego, paleografią muzyczną, a przede wszystkim systemami notacyjnymi i sposobami ich interpretacji oraz systematyką formalną chorałowego repertuaru liturgicznego. Wszystkie te wątki podjął w swym podstawowym, 3-tomowym dziele Einführung in die gregorianischen Melodien, zawierającym syntetyczne, w pełni w swoim czasie wyczerpujące i oparte na nowoczesnych metodach badawczych omówienie chorału liturgicznego, które do dziś stanowi dogodny i pod wieloma względami niezbędny punkt wyjścia dla dalszych studiów i badań w tym zakresie. W pracy tej – dzięki ujęciu różnorodnej problematyki chorału liturgicznego w ścisłym kontekście historycznym, zwłaszcza historii religii, Kościoła i liturgii – zostały nie tylko przedstawione dzieje, ewolucja i historyczna zmienność funkcji chorału gregoriańskiego, lecz także jest przeprowadzona logiczna systematyzacja i klasyfikacja zróżnicowanych stylistycznie i gatunkowo form muzyki chorałowej. Uwzględnienie wielu aspektów średniowiecznej kultury muzycznej we własnych, nowocześnie prowadzonych badaniach źródłowych, pozwoliło mu poszerzyć znacznie krąg zagadnień i wzbogacić podstawy metodologiczne dotychczasowych badań, m.in. swego nauczyciela M. Hermesdorffa, a także A. Schubigera, G. Jacobsthala, Ph. Spitty i H. Bellermanna. Prace Wagnera stworzyły podwaliny pod współczesną naukę o chorale liturgicznym Kościoła zachodniego. Podejmowane w trakcie podróży naukowych do różnych ośrodków europejskich, zwłaszcza niemieckich i hiszpańskich, badania źródłowe licznych materiałów rękopiśmiennych, szczególnie wariantów i różnic w zapisie i kształcie melodycznym tych samych utworów, doprowadziły Wagnera do wykrycia wśród regionalnych wersji melodycznych tzw. germańskiego dialektu chorałowego. W konsekwencji badań komparatystycznych nad paleografią muzyczną kodeksów średniowiecznych Wagner zainteresował się szczegółowo rytmiką chorału, przy czym jego poglądy w tym zakresie ewoluowały od swobodnej rytmicznej interpretacji melodii chorałowej, propagowanej od czasów J. Pothiera przez A. Mocquereau i innych przedstawicieli nurtu ekwalistycznego szkoły solesmeńskiej, do zajęcia czołowej pozycji wśród zwolenników menzuralizmu, przyjmujących dla poszczególnych znaków neumatycznych ustalone wartości rytmiczne, ale bez określania metrum. W swych poglądach Wagner był jednak liberalny, dopuszczał bowiem zarówno swobodne i zależne jedynie od struktury tekstu kształtowanie rytmiki (zwłaszcza w śpiewach sylabicznych), jak też możliwość rytmicznej interpretacji neum, przede wszystkim w utworach, których budowa tekstu opierała się na stopach metrycznych. Daleki był mimo wszystko od koncepcji izomodalizmu – schematycznego powtarzania prostych modi rytm. Duże znaczenie przypisuje się również podejmowanym przez Wagnera już pod koniec życia badaniom nad wczesnośredniowiecznym chorałem kręgów mozarabskich i powstałą pod jego wpływem liturgiczną muzyką hiszpańską. Wagner zwracał uwagę na możliwości wykorzystywania efektów badań naukowych w praktyce liturgicznej, co stanowiło jedną z podstawowych form działalności utworzonej przez niego Académie Grégorienne i prowadzonych tam, niezależnie od benedyktynów z Solesmes, badań. Aktywnie włączył się również w nurt restauracji chorału, propagowany przez ruch cecyliański. Jako członek papieskiej komisji dążył do ożywienia w edycjach watykańskich dawnych tradycji, z zachowaniem jednak modyfikacji i różnorodności, jakie reprezentują źródłowe zapisy dawnych melodii chorałowych. Wagner skomponował akompaniament organowy do Vesperale i Cantiones Sacrae edycji watykańskiej.

Literatura: Festschrift Peter Wagner zum 60. Geburtstag, red. K. Weinmann, Lipsk 1926, przedruk Farnborough 1969; J. Handschin Peter Wagner und die Choralwissenschaft, „Schweizerische Musikzeitung und Sängerblatt” LXXI, 1931, przedruk w Gedenkschrift J. Handschin, red. H. Oesch, Berno 1957; P Schuh Peter Wagner, ein Trierer von internationalem Ruf, „Trierisches Jahrbuch” 1962, przedruk w „Musica sacra” LXXXIII, 1963.