Vitásek, Jan Nepomuk August

Vitásek [w’i:ta~], Wittaschek, Wittasek, Wittassek, Jan Nepomuk Matyáš, Johann Matthias, August, *22 II 1770 Hořín (k. Mělníka), †7 XII 1839 Praga, czeski kompozytor, pianista, dyrygent i pedagog. Muzyki uczył się u swojego ojca, organisty w Hořínie, następnie u F.X. Duška i J.A. Koželuha w Pradze, gdzie zdobył uznanie jako pianista i nauczyciel gry na fortepianie, m.in. na dworze książąt Lobkowitzów. Za pośrednictwem Duška zetknął się z Mozartem podczas jego pobytu w Pradze (1787). Od 1799 był kapelmistrzem i osobistym sekretarzem hr. Friedricha von Nostitz-Rieneck. W 1814 otrzymał – jako następca Koželuha – stanowisko kapelmistrza katedry św. Wita w Pradze, gdzie pozostał do śmierci, odrzucając m.in. propozycję objęcia analogicznej funkcji w katedrze św. Szczepana w Wiedniu (1824). W 1826 był jednym z założycieli czesko-niemieckiej instytucji w Pradze – Spolek pro Pěstování Hudby Církevní v Čechách (towarzystwo kultywowania muzyki kościelnej w Czechach), w ramach której utworzył w 1830 i prowadził do końca życia szkołę muzyczną, znaną później pod potoczną nazwą praskiej szkoły organowej. W 1837 Gesellschaft der Musikfreunde w Wiedniu nadało mu godność członka honorowego.

Vitásek był jedną z głównych postaci czeskiego życia muzycznego w 1. połowie XIX w. Do 1814 cieszył się sławą twórcy wszechstronnego, kontynuującego na równi z V.J.K. Tomáškiem żywotną w Pradze tradycję muzyki Mozarta. Jako kapelmistrz katedry praskiej Vitásek tworzył niemal wyłącznie dzieła religijne, które dzięki swej przystępności były wykonywane na obszarze całego cesarstwa. Za jego czasów katedra św. Wita stała się wzorcowym ośrodkiem kultywowania muzyki religijnej w Czechach, co podkreślali m.in. I. von Seyfried i C.M. von Weber. Do repertuaru tamtejszego zespołu Vitásek włączył dzieła czeskich mistrzów XVIII w.; w celu ich rozpowszechnienia wydał zbiór Kirchengesänge der älteren vaterländischen Compositoren. Powołane przezeń towarzystwo i szkoła muzyczna przyczyniły się do podniesienia poziomu muzyki nie tylko kościelnej; absolwentami szkoły, prócz pokoleń organistów, byli m.in. K. Bendl, A. Dvořák, L. Janáček, J.B. Förster oraz W. Żeleński. Szczególne znaczenie mają pieśni solowe i chóralne Vitáska do tekstów w języku czeskim, powstałe jeszcze przed kodyfikacją jego zasad i pełne patriotycznych treści.

Literatura: M. Tarantová Český zpěv v životě a díle J.N.A. Vitásek, „Zprávy Bertramky” 1960 nr 23; M. Tarantová Životopis J.N.A. Vitásek z pozůstalosti Doktora J. Th. Helda, „Zprávy Bertramky” 1961 nr 28; J. Perutková-Dvořáková J.N.A. Vitásek (1770–1839) – ein bedeutender böhmischer Komponist der 1. Hälfte des 18. Jahrhundert, w: Musica Austriaca, Wiedeń 1997.