Vinci, Pietro

Vinci [wˊinczi] Pietro, *ok. 1525 Nikozja (Sycylia), †po 14 VI 1584 Nikozja lub Piazza Armerina, włoski kompozytor. Na kartach tytułowych wszystkich publikacji Vinciego nazywany jest Sycylijczykiem z Nikozji. Według Antonia Falcone (1603) Vinci był na Sycylii muzykiem kapeli katedry w Caltagirone. Sam kompozytor w wydaniu z 1582 wspomina, że po opuszczeniu rodzinnego miasta przebywał najpierw w Livorno, następnie w Lombardii, a na 12 lat osiadł w Bergamo, gdzie ożenił się i doczekał synów. W tym okresie (1568–80) pełnił obowiązki maestro di cappella tamtejszej bazyliki S. Maria Maggiore. Ze stron tytułowej i dedykacji jego dzieł wynika, że w latach 1581–82, po powrocie na Sycylię, sprawował podobną funkcję w katedrze w Nikozji, a ok. 1583 pozostawał w służbie księcia Marc’Antonia Colonny. Przybliżoną datę śmierci Vinciego ustalono na podstawie zamieszczonego w księdze 7 madrygałów listu, datowanego w Piazza Armerina 15 VI 1584, w którym twórca pisze o planach wydania tego zbioru. W publikacjach Vinciego pojawiają się niekiedy utwory jego uczniów, do których należeli m.in. Sycylijczycy P. Caracciolo i A. Il Verso.

Vinci – najsłynniejszy Sycylijczyk wśród kompozytorów 2. połowy XVI w. – ceniony jest przede wszystkim jako twórca ponad 170 madrygałów. O popularności tych utworów wśród współczesnych świadczy m.in. liczba przedruków jego zbiorów (1 księga utworów 5-głosowych aż czterokrotnie). Znaczącą grupę wśród kompozycji Vinciego stanowią 2-częściowe opracowania sonetów Petrarki, a aż 13 to utwory 3–8-częściowe (m.in. canzony Petrarki i G. Fiammy). W większości madrygałów kompozytor wykorzystywał technikę imitacyjną, przy czym często imitacji podlegają równocześnie 2 różne tematy. We fragmentach bardziej deklamacyjnych zespół dzielony jest często na grupy 2- lub 3-głosowe. W niektórych utworach przeważa faktura homorytmiczna (na przykład Sappi signor z 3 księgi madrygałów 5-głosowych), podkreślona czasem bardziej ekspresyjną i ozdobną melodyką najwyższego głosu (także w motetach, np. O crux benedicta). Ilustrując muzycznie tekst madrygałów, Vinci wykorzystywał zarówno stereotypowe zabiegi kompozytorskie (kontrasty rytmiczne i metryczne, melizmaty na słowach oznaczających ruch lub radość, wprowadzenie fauxbourdonu lub chromatyki w związku z tekstami pasyjnymi), jak i środki bardziej zindywidualizowane, m.in. commixtio modi, czy wprowadzanie współbrzmień wykorzystujących dźwięki spoza systemu diatonicznego (np. w 5-głosowe opracowanie sonetu Le braccia aprendo, utrzymanym w modus doryckim, w kontekście słowa „oscure” pojawia się następstwo trójdźwięków G-c-As-Es-As i kadencja na B). Ciekawym przykładem symbolicznego traktowania przez Vinciego modi jest ich dobór w zbiorze 14 sonetów religijnych (do słów V. Colonny d’Avalos). Utwory te pod względem tonalnym układają się w 3 grupy korespondujące z 3-częściowym programem liturginczego cyklu (Trójca Święta, Madonna, święci). W mszach Vinciego, które należą do typu ad imitationem lub oparte są na cantus firmus (świeckim, religijnym bądź heksachordalnym), oraz w motetach (zwłaszcza 3-głosowych) dominuje technika imitacyjna. Kompozytor wprowadzał w nich kanony i podwójny kontrapunkt. Z twórczości instrumentalnej na uwagę zasługuje zbiór dydaktycznych biciniów z 1560, w którym utwory – oparte na technice imitacyjnej, lub w jednym przypadku na basowym modelu La Spagna – opatrzone są tytułami w dialekcie sycylijskim (Coccocino, Chiucia, Lo ca yordo, itp.), co niekiedy może wskazywać na wprowadzenie melodii popularnych pieśni.

Literatura: Antonio Falcone Relatione del successo…, w: Achille Falcone Madrigali a cinque voci, Wenecja 1603; F. Mompellio Pietro Vinci, madrigalista siciliano, Mediolan 1937; O. Tiby I polifonisti siciliani del XVI e XVII secolo, Palermo 1969; P.-E. Carapezza Madrigalisti Siciliani, „Nuove Effemeridi” III, 1990, tłum. polskie Madrygaliści sycylijscy, „Muzyka” 2002 nr 1; G. Collisani „Hic sunt leones”: Animali e musica nella Sicilia nel Cinque e Seicento, „Res Facta Nova” VI (XV), 2003; A. Delfino Scrittura a tre voci e cantus firmus nel tardo Cinquecento: note a margine di un Agnus Dei di Pietro Vinci, w: Il cantus firmus nella polifonia, red. I. Facchin, Arezzo 2005; R. Tibaldi Ingegneri e Vinci rielaborano Palestrina: alcune riflessioni sulla fortuna del Prenestino nel XVI secolo, w ks. pam. L. Bianchiego, red. F. Nardacci, Rzym 2010; E. Di Cintio „Princeps musicorum Mediolani”: Antonio Londonio e il mecenatismo musicale nella Milano spagnola, „Il saggiatore musicale: Rivista semestrale di musicologia” XXIV, 1, 2017.