Viadana, Grossi da Viadana, Lodovico, właściwie Grossi L., *1560 k. Viadany, †2 V 1627 Gualtieri, włoski kompozytor. Był prawdopodobnie uczniem Costanza Porty. Najpóźniej w 1593 wstąpił do zakonu minorytów w Viadanie. W latach ok. 1594–97 był kapelmistrzem w katedrze w Mantui, następnie działał w Rzymie i prawdopodobnie w Padwie. W VII 1602 przebywał w konwencie franciszkańskim św. Łukasza w Cremonie, IX 1602–II 1603 był kapelmistrzem w katedrze w Reggio Emilia. Tę samą funkcję pełnił później w katedrach w Concordii (XI 1608–I 1609) i Fano (V 1609–III 1612). Od V 1614–17 pełnił w zakonie funkcję definitora kapituły dla prowincji bolońskiej i odwiedził wówczas Ferrarę, Piacenzę i Mantuę. W 1623 opuścił klasztor w Viadanie i zamieszkał w Busseto, a następnie w klasztorze św. Andrzeja w Gualtieri, gdzie pozostał do końca życia.
Viadana skomponował co najmniej 30 opusowanych zbiorów (kilka zaginionych), głównie religijnych, które cieszyły się ogromną popularnością w 1. połowie XVII w. i były wielokrotnie wydawane w Wenecji, Brescii, Bolonii, Antwerpii i Frankfurcie n. Menem. Początkowo tworzył w typie polifonii a cappella, w tym w technice falsobordone. Przełomową rolę w dziejach muzyki kościelnej odegrał zbiór Cento concerti ecclesiastici (1602), bardzo popularny, wielokrotnie wznawiany i kopiowany, dzięki któremu w kościołach upowszechnił się typ małogłosowego koncertu (1–4-głosowego). Publikując te utwory kompozytor zaspokajał potrzeby małych kapel, które z konieczności wykonywały niedoskonałe przeróbki utworów polifonicznych na małogłos. Viadana zastosował tu obligatoryjny akompaniament organów, zapisany jednogłosowo, który należy realizować wielogłosowo (według zasad kontrapunktu opisanych w przedmowie). Linie wokalne, miejscami ornamentowane, ogólnie koncypowane są zgodnie z założeniami polifonii (nie przypominają recytatywu), dominuje faktura polifoniczna (występuje nawet imitacja) pozbawiona zdecydowanej chromatyki; udział techniki koncertującej jest niewielki. Missa dominicalis z 2 ks. Concerti ecclesiastici (1607) stanowi najwcześniejszy przykład zastosowania nowej obsady (na 1 głos i basso continuo) na gruncie ordinarium missae. Do najciekawszych utworów Viadany należą koncertujące psalmy na 4 chóry (1612), charakteryzujące się różnorodnością kolorystyki (udział instrumentów smyczkowych, klawiszowych, szarpanych, a także dętych: puzonów, cynków, obojów) i wariantowością obsady (możliwość wykonania tylko przez 2 chóry).
Literatura: C. Gallico L’arte dei „Cento concerti ecclesiastici” di L. Viadona, „Quaderni della Rassegna Musicale” III, 1965, przedr. w: C. Gallico Sopra li fondamenti della verità. Musica italiana fra XV e XVII secolo, Rzym 2001; F. Mompellio L. Viadana, musicista fra due secoli XVI–XVII, Florencja 1967; H. Haack Die Anfänge des Generalbass-Satzes. Die „Cento concerti ecclesiastici” (1602) von L. Viadana, Tutzing 1974; M.C. Bradshaw L. Viadana as a Composer of falso bordoni, „Studi musicali” XIX, 1990; R. Tibaldi Un contributo del XVII secolo alla tradizione del canto gregoriano. L’officium defunctorum op. XI di L. Viadana, „Rivista internazionale di musica sacra” n. seria, XXIII, 2002.
Kompozycje:
religijne:
Missa defunctorum na 3 głosy, wyd. Wenecja 1592, 3. wydanie z basso seguente Bolonia 1667
Missarum…, ks. 1 na 4 głosy, wyd. Wenecja 1596, 6 wyd. z b.c. Wenecja 1612, 8. wyd. Antwerpia 1625
Motecta festorum totius anni op. 10 na 8 głosów, wyd. Wenecja 1597, 2. wyd. 1598
Cento concerti ecclesiastici op. 12, na 1–4 głosów i b.c., wyd. Wenecja 1602, 8. wyd. 1612, Concerti ecclesiastici…, ks. 2, op. 17, na 1–4 głosów i b.c., wyd. Wenecja 1607 (zawiera mszę na 1 gł. i b.c.), 4. wyd. 1612, ks. 3, op. 24, na 2–4 głosy i b.c., wyd. Wenecja 1609, 2. wyd. 1611
Cento concerti a voce sola op. 30, wyd. Wenecja 1614, wyd. 2. Frankfurt n. Menem 1615
Letanie op. 14, na 3–8, 12 głosów, wyd. Wenecja 1605, 3 wyd. z b.c. 1613
Venti quattro credo a canto fermo, wyd. Wenecja 1619
inne zbiory autorskie (wznawiane do 1632):
księga psalmów na 5 głosów, wyd. Wenecja 1588, 5 wyd. z dodanym b.c. 1609, 7. wyd. 1611
księga psalmów na 5 głosów i b.c., wyd. Wenecja 1604
księga psalmów na 4 głosy i b.c., wyd. Wenecja 1608
księga psalmów na 4, 8 głosów i b.c., wyd. Wenecja 1612
księga psalmów na 4 chóry i b.c., wyd. Wenecja 1612
księga falsi bordoni na 5 głosów, wyd. Wenecja 1596
księga falsi bordoni na 4, 8 głosów i b.c., wyd. Rzym 1612
oficjum za zmarłych na 4 głosy, wyd. Wenecja 1600
oficjum za zmarłych na 5 głosów, wyd. Wenecja 1604
zbiór kompletoriów na 8 głosów, wyd. Wenecja 1597
zbiór kompletoriów na 8 głosów i b.c, wyd. Wenecja 1606
zbiór kompletoriów na 4 głosów i b.c., wyd. Wenecja 1609
zbiór lamentacji na 4 głosy, wyd. Wenecja 1609
zbiór responsoriów do lamentacji na 4 głosy, wyd. Wenecja 1609
ponadto ponad 100 utworów w antologiach z lat 1599–1672
świeckie:
Canzonette a quattro (…) con un dialogo a otto…, wyd. Wenecja 1590
Canzonette a tre voci…, wyd. Wenecja 1594
Sinfonie musicali na 8 instrumentów i b.c., op. 18, wyd. Wenecja 1610
księga madrygałów, wyd. Wenecja 1591, zaginiona
księga madrygałów, wyd. Wenecja 1593, zaginiona
5 utworów w antologiach z lat 1588–1619
Edycje:
Cento a una voce con l’organo (z 1602), wyd. C. Gallico, «Monumenti Musicali Mantovani» I, 1. seria, t. 1, cz. 1, 1964
Canzonette (1594), wyd. G. Vecchi, Mediolan 1965
Sinfonie musicali, wyd. J. Ladewig, «Italian Instrumental Music of the Sixteenth and Early Seventeenth Centuries» XXI, 1994
Salmi a quattro cori, wyd. G. Wielakker, «Recent Researches in the Music of the Baroque Era» LXXXVI, Madison (Wisconsin) 1998
Lamentationes et responsoria, wyd. G. Acciai, Mediolan 1999
przedmowa do Cento concerti ecclesiastici op. 12, tekst oryginalny i w tłumaczeniu A. Szweykowskiej w: Jak realizować basso continuo, red. Z.M. Szweykowski, «Practica Musica» IV, Kraków 1997