Turczynowicz, Roman

Turczynowicz Roman, *14 III 1813 Radom, †21 V 1882 Warszawa, polski tancerz, baletmistrz, choreograf i pedagog. Uczeń M. Piona i H. Debraya. W 1825 został solistą baletu Warszawskich Teatrów Rządowych. Był partnerem scenicznym m.in. T. Gwozdeckiej, A. Strauss i K. Damse, którą w 1836 poślubił. W 1842 wraz z żoną przebywał w Paryżu na stypendium ufundowanym przez dyrekcję Teatrów Warszawskich, zakończonym udanymi występami 12, 17 i 21 X na scenie paryskiej Opery. Od 1843 był w Warszawie baletmistrzem (oficjalnie od 1846) i pod kierunkiem F. Taglioniego kształcił się w zakresie choreografii. Z powodu nowych obowiązków stopniowo ograniczał liczbę występów, w 1844 tańczył jeszcze w Warszawie z M. Taglioni, a ok. 1845 całkowicie zrezygnował z kariery tanecznej. Jako choreograf zadebiutował w 1844 układami tanecznymi do opery Jezioro wieszczek D. Aubera, które opracował korzystając ze wskazówek F. Taglioniego. W 1846 stworzył swój pierwszy samodzielny balet Okrężne pod Kielcami. Rosyjska dyrekcja teatrów zaniepokojona entuzjastycznym przyjęciem tego na wskroś polskiego dzieła, zmusiła Turczynowicza do ograniczenia twórczości jedynie do układów tanecznych do oper oraz adaptacji modnych francuskich i włoskich baletów na potrzeby sceny warszawskiej. Dzięki poparciu F. Taglioniego oraz uznaniu widzów i krytyki, 1853 Turczynowicz został dyrektorem artystycznym baletu Warszawskich Teatrów Rządowych. Funkcję tę pełnił do 1867 (z wyjątkiem sezonu 1856/57), w miarę możliwości propagując kulturę polską, m.in. we współpracy z J. Stefanim i S. Moniuszką. W latach 1853–67 uczył także (m.in. H. Cholewicką, H. Meuniera i J. Popiela) w szkole baletowej istniejącej przy Teatrach Warszawskich (od 1979 Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa im. Romana Turczynowicza).

Turczynowicz stworzył stylizację polskich tańców narodowych nowego typu, będącą połączeniem najistotniejszych cech choreotechniki rodzimego folkloru z techniką tańca klasycznego; zmienił tym samym dotychczasowy zwyczaj upodabniania tańców scenicznych do salonowych. Pierwsze tak opracowane tańce – mazur, polonez i tańce góralskie z warszawskiej premiery opery Halka Moniuszki – w układzie Turczynowicza wykonywano aż do 1917. Turczynowicz przyczynił się także do utrzymania bardzo wysokiego poziomu wykonawczego baletu Teatrów Warszawskich, zespołu uznanego w 2. połowie XIX w. za jeden z najlepszych w Europie. Ponadto wzbogacił jego repertuar o własne adaptacje światowych arcydzieł (np. Giselle), które – wg recenzentów – dzięki zmianom wprowadzanym w choreografii były lepsze od pierwowzorów. Z pobudek patriotycznych do wystawianych dzieł scenicznych dodawał często polskie tańce narodowe.

Literatura: J. Pudełek Warszawski balet romantyczny (1802–1866), Kraków 1968; T. Wysocka Dzieje baletu, Warszawa 1970.