Torrefranca, Fausto

Torrefranca [~frˊaŋka] Fausto, właściwie F. Acanfora Sansone dei duchi di Porta e Torrefranca, *1 II 1883 Monteleone Calabro (obecnie Vibo Valentia), †26 XI 1955 Rzym, włoski muzykolog. W 1905 ukończył politechnikę w Turynie, tamże studiował prywatnie grę na fortepianie, harmonię i kontrapunkt (u E. Leny). Szczególnie interesował się jednak historią muzyki, toteż po uzyskaniu doktoratu poświęcił się całkowicie muzykologii: jako pierwszy docent prywatny wykładał historię muzyki na uniwersytecie w Rzymie (1913) i w konserwatorium w Neapolu (1914), gdzie w latach 1915–23 był także kierownikiem biblioteki. W latach 1924–38 kierował biblioteką w konserwatorium w Mediolanie, tamże wykładał na uniwersytecie: katolickim (1930–35) i państwowym (1934–36). W 1941 na uniwersytecie we Florencji został mianowany profesorem zwyczajnym w dziedzinie historii muzyki (jako pierwszy we Włoszech). Był wiceprezesem International Council of Music przy UNESCO; w 1953 otrzymał nagrodę Feltrinellego nadawaną przez Accademia Nazionale dei Lincei. Pisał krytyki muzyczne do wielu włoskich czasopism, ściśle współpracował z redakcjami licznych słowników i encyklopedii, m.in. z Die Musik in Geschichte und Gegenwart.

W swoich pracach z zakresu estetyki i historiografii muzycznej Torrefranca przeciwstawił się pozytywistycznej muzykologii niemieckiej. Jego zabarwione mistycznie poglądy estetyczne (zwłaszcza w La vita musicale dello spirito) odzwierciedlają wpływ estetyki B. Crocego oraz filozofii A. Schopenhauera i romantyków. Torrefranca poruszał następujące problemy: podobieństwo muzyki do religii, związki między muzyką a matematyką i filozofią – dziedzinami dotyczącymi „zależności czystych” i ujawniającymi „odwieczne prawdy”, prymat muzyki (która „wyraża”) nad innymi sztukami (które „wyrażają i zarazem przedstawiają”) oraz pojmowanie podłoża muzycznego (sostrato musicale) jako czystej wewnętrzności (pura interiorità) i dlatego obecnego w każdej sztuce. Zdaniem Torrefranca muzyka prezentuje „inspirującą aktywność ducha” (l’attività germinale dello spirito), a działalność artystyczna przybiera dwie formy. Pierwsza z nich jako abstrakcyjna, muzyczna, poprzedza doświadczenie zewnętrzne i zmierza ku istocie bytu, toteż stanowi najwyższy rodzaj ekspresji „obejmującej pełnię aktywności duchowej”, przejawia się jako „czysta intuicja” i twórczość w sensie absolutnym. Druga jako konkretna, przedstawiająca, odnosi się do świata zewnętrznego i wrażeń, dąży do określenia zależności między rzeczami a duchem. Technika kompozytorska, służąca nadaniu doświadczeniu muzycznemu uchwytnej formy, nie ma nic wspólnego z jej doświadczeniem estetycznym, całkowicie wewnętrznym. Naukowe badanie muzyki nie daje więc możliwości poznania jej istoty.

Domenę historycznych zainteresowań Torrefranca stanowią dzieje muzyki włoskiej; podkreślając jej szczególne znaczenie historyczne, zwłaszcza w XV i XVII w., oraz prymat w stosunku do muzyki niemieckiej, Torrefranca nie był wolny od skłonności nacjonalistycznych. Inaczej niż H. Riemann, dopatrywał się źródeł romantyzmu muzycznego w twórczości kompozytorów włoskich, a jego analizy utworów G.B. Plattiego, B. Galuppiego, G.M. Rutiniego i innych stały się podstawą poglądu, że dokonania włoskich twórców z XVIII w. zadecydowały o kształcie muzyki instrumentalnej, wywierając zasadniczy wpływ na powstanie klasycznej formy sonaty; villocie z kolei przyznawał rolę ważnego czynnika w kształtowaniu się chanson i madrygału XVI w., umniejszając zasługi kompozytorów flamandzkich w tym zakresie.

Literatura: A. Parente Note sull’estetica musicale contemporanea. L’estetica di Fausto Torrefranca, „La rassegna musicale” IV, 1931; F. Mompellio In memoria di Fausto Torrefranca, „Acta Musicologica” XXVIII, 1956; R. Paoli Ricordo di Fausto Torrefranca, „Die Musikforschung” IX, 1956; L. Pinzauti Ricordo di Fausto Torrefranca, „La rassegna musicale” XXVI, 1956; A. Della Corte La critica musicale e i critici, Turyn 1961; E. Fubini L’estetica musicale dal Settecento a oggi, Turyn 1964, 2. wyd. 1968, wyd. pol. Historia estetyki muzycznej, tłum. Z. Skowron, Kraków 1997.